ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ: Οι συνέπειες στη Περιφέρεια Πελοποννήσου

1.    Η Ελλάδα βρίσκεται αντιμέτωπη με μια πρωτοφανή για τα μεταπολεμικά – τουλάχιστον – δεδομένα οικονομική κρίση. Κρίση «ενταγμένη» σε ένα παγκόσμιο και ιδιαίτερα ευρωπαϊκό πλαίσιο. Μια δομική κρίση του καπιταλισμού (που όσο και αν γίνονται προσπάθειες να «δικαιολογηθεί») τα χαρακτηριστικά της είναι τέτοια που κάθε τέτοια προσπάθεια την καθιστούν αναξιόπιστη. Να υπενθυμίσουμε ότι της παρούσας κρίσης των χρεών και των ελλειμμάτων προηγήθηκαν:

• ·         Η κρίση των τροφίμων στις χρηματιστηριακές αγορές (commodity markets) το 2006
• ·         Η πετρελαϊκή κρίση του 2007

1. 2.    Στις Θέσεις του Ο. Ε. Ε.  για τον προϋπολογισμό του 2011 σχετικά με τον χαρακτήρα της κρίσης επισημαίνονται – μεταξύ των άλλων – τα παρακάτω:

• ·         Η κρίση της ελληνικής οικονομίας είναι σύνθετη τόσο ως προς τις αιτίες της όσο και ως προς τις διαστάσεις και εκδηλώσεις της
• ·         Αιτίες ενδογενείς που όμως διατέμνονται με αιτίες που έχουν αναφορά στη κρίση της Ε. Ε. και τη διεθνή κρίση
• ·         Άρχισε ως κρίση του χρηματοπιστωτικού συστήματος που σύντομα επεκτάθηκε στη παραγωγική οικονομία με συνέπειες στα δημόσια έσοδα, το δημόσιο χρέος, τα δημόσια οικονομικά
• ·         Έχουμε διάσωση των τραπεζών με δημόσιους πόρους και ο λογαριασμός προς εξόφληση στέλνεται στους φτωχότερους
• ·         Κατάληξη σε μια κρίση του κοινωνικού κράτους, της εργασίας, της κοινωνίας. Άρα έχουμε ένα συνδυασμό οικονομικής και κοινωνικής κρίσης με την οικολογική (κλιματικές αλλαγές) που θέτει πρόσθετες απαιτήσεις και πόρους ως προς τη διέξοδο.
• ·         Το Ο. Ε. Ε. επισημαίνει ότι οι κρίσεις δεν είναι φυσικά φαινόμενα. Υπογραμμίζοντας τις κοινωνικές και πολιτικές αιτίες της τρέχουσας κρίσης τονίζει ότι ζούμε ταυτόχρονα και κρίση του μοντέλου πολιτικής  που κυριάρχησε από τα τέλη της δεκαετίας του ’80  – ένα μοντέλο που στηρίχθηκε στο τρίπτυχο «απελευθέρωση των αγορών, ιδιωτικοποίηση, μακροοικονομική σταθερότητα» και συνοδεύτηκε από την άνιση διανομή των εισοδημάτων. Χαρακτηρίστηκε από την «χρηματιστικοποίηση» της οικονομίας με αντίστοιχη υποβάθμιση της παραγωγικής οικονομίας.

Για τις αιτίες της κρίσης – τις γενικότερες συνέπειες της – την μέχρι τώρα αντιμετώπιση της σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, θα αναφερθούν και άλλοι ομιλητές. Πριν αναφερθώ στη Περιφέρεια Πελοποννήσου ορισμένες παρατηρήσεις – σχόλια, εντελώς επιγραμματικά:

•    Έχει γίνει – και συνεχίζει να γίνεται – μεγάλη συζήτηση για τους δείκτες, κυρίως αυτόν του χρέους προς το ΑΕΠ και του δημοσιονομικού ελλείμματος.  Αν και πιστεύω ότι πιο πολύ πρέπει να επικεντρώνουμε τη προσοχή μας στο παράγοντα άνθρωπο και μετά στους αριθμούς, προτείνω έστω για λίγο να δεχτούμε την «δεικτολαγνεία» .. Μόνο που προτείνω να μην περιοριστούμε στους «γνωστούς» δείκτες του χρέους και του ελλείμματος. Να συμπεριληφθούν – στο περιβόητο μνημόνιο – και δείκτης ανεργίας (π. χ. γιατί μόνο το έλλειμμα στο 3% και όχι και η ανεργία;;;), Δείκτης πληθυσμού κάτω από το όριο της φτώχειας (π. χ. πρόγραμμα αποκλιμάκωσης όπως του δείκτη του χρέους), κλπ. Ας αναλογιστούμε ότι πίσω από κάθε μία ποσοστιαία μονάδα αύξησης της ανεργίας «κρύβονται» περίπου 50.000 ΑΝΘΡΩΠΟΙ και οι οικογένειες τους.
•      Οι ρίζες της κρίσης του ευρώ – έτσι όπως αυτή έχει εκδηλωθεί στο σύνολο της ευρωζώνης – βρίσκονται στην ίδια τη «φύση» και την αρχιτεκτονική της ΟΝΕ. Το γεγονός δηλαδή ότι ενώ υπήρξε νομισματική ενοποίηση ουδέποτε πραγματοποιήθηκε το άλλο σκέλος, αυτό της οικονομικής ενοποίησης. Έτσι προέκυψε ένα κοινό νόμισμα να εκφράζει οικονομίες που βρισκόταν – και βρίσκονται – σε εντελώς διαφορετικά επίπεδα ανάπτυξης, λειτουργίας, κλπ. Και ακριβώς επειδή δεν υπήρξε ποτέ – από τους κυρίαρχους κύκλους της ΕΕ – η πολιτική βούληση για οικονομική σύγκλιση στα πλαίσια της ευρωζώνης, έχουμε τα σημερινά φαινόμενα κρίσης σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Χαρακτηριστικό αποτέλεσμα αυτών των πολιτικών είναι το εμπορικό ισοζύγιο της Γερμανίας το οποίο από 7 δις ευρώ το 2005 εκτοξεύτηκε στα 117 δις το 2009 ενώ αναμένουν να ξεπεράσει τα 130 δις το 2010.
•      Σε ότι αφορά τις ιδιαιτερότητες της κρίσης στην Ελλάδα πολλά έχουν ειπωθεί και πολλά έχουν ακουστεί για το «τι φταίει». Από το «μεγάλο κράτος» μέχρι το «μαζί τα φάγαμε».. Έχει όμως ενδιαφέρον να επισημάνουμε τι δεν λέγεται σ’ αυτό το πλαίσιο. Για παράδειγμα:                                          Θεωρείται ταμπού η οποιαδήποτε συζήτηση για τους στρατιωτικούς εξοπλισμούς και τον περιορισμό τους.  Ταμπού θεωρείται η οποιαδήποτε συζήτηση για τις συνέπειες που είχε στην ελληνική οικονομία – και την κοινωνία – το «εθνικό φαγοπότι» των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004. Και σε σχέση με τα παραπάνω δεν έχουν  διερευνηθεί η διαπλοκή και οι μίζες – βλέπε SIEMENS – και οι οικονομικές επιπτώσεις τους (πέρα από τις πολιτικές, ηθικές, κλπ). Με δυό λόγια. Οι πρακτικές των γερμανικών εταιρειών (SIEMENS – MAN – BENZ) στην Ελλάδα και άλλες χώρες, κυρίως της ευρωπαϊκής περιφέρειας τι ρόλο έπαιξαν στις οικονομικές εξελίξεις, όπως π. χ. το τεράστιο πλεόνασμα του εμπορικού ισοζυγίου της Γερμανίας;;; Ποιος και σε ποιο βαθμό ο ενισχυτικός ρόλος αυτών των πρακτικών στη δεδομένη ανταγωνιστικότητα της Γερμανικής οικονομίας (αν και θα είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον να δούμε τις πολιτικές που ακολουθήθηκαν τη τελευταία δεκαετία στη Γερμανία με αποτέλεσμα την όποια βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας τους).
•     Όπως επισημαίνει και η έκθεση του ΟΕΕ για τον προϋπολογισμό του 2011 έχει αναπτυχθεί στη χώρα μας μια «απαράδεκτη προσπάθεια ενοχοποίησης και διασυρμού του ελληνικού λαού, των εργαζομένων και της ελληνικής κοινωνίας». Μια προσπάθεια κατασυκοφάντησης με στοιχεία ιδεολογικής, πολιτικής και κοινωνικής τρομοκρατίας. Κάθε φορά που πρόκειται να ληφθούν νέα μέτρα και να υπογραφούν μακριά από τη Βουλή και κάθε έλεγχο νέα μνημόνια – αφού το πρώτο ήταν τόσο «επιτυχημένο» όπως μας διαβεβαίωναν – έρχεται και η καταστροφολογία. Δεν έχει κανείς παρά να δει τα δελτία ειδήσεων των τελευταίων ημερών. Είναι τυχαίο το πώς συνδέεται η εκταμίευση της 5^ης δόσης του δανείου με το ξεπούλημα της δημόσιας περιουσίας και τα σενάρια συναίνεσης των πολιτικών δυνάμεων στην Ελλάδα; Ας βγάλουμε τα συμπεράσματα μας.
•     Ένα τελευταίο σχόλιο, γενικού χαρακτήρα. Τα τελευταία 35 χρόνια αυτό που  ακούμε συνεχώς από την εκάστοτε κυβέρνηση είναι ότι η πολιτική που ακολουθεί – και αυτό κυρίως στην οικονομία – είναι μονόδρομος!!!! Τελικά, έχω καταλήξει στο συμπέρασμα ότι έχουμε να κάνουμε με φασιστικές νοοτροπίες. Δεν γίνεται όποιος δεν συμφωνεί μαζί μας είτε να μην έχει πρόταση είτε «να μην δικαιούται να ομιλεί»!!!

Η ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ  ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ

  Η   Περιφέρεια  Πελοποννήσου (Π. Π.) όπως και κάθε γεωγραφική ενότητα έχει τα δικά της χαρακτηριστικά, κοινωνικά, οικονομικά, αναπτυξιακά, δημογραφικά, κλπ. Ταυτόχρονα, η κοινωνία, οι παραγωγικές δυνάμεις, η οικονομία αυτής της ενότητας δεν παύουν να λειτουργούν μέσα σε ευρύτερα σύνολα που επηρεάζουν  καθοριστικά τη λειτουργία τους. Έτσι και η Π. Π. δεν θα μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστη από τη κρίση. Όπως επίσης οι συνέπειες της κρίσης να είναι ριζικά διαφορετικές από τις ευρύτερες συνέπειες που επηρεάζουν κυρίως τους εργαζόμενους σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο. Παρ’ όλα αυτά, επί μέρους εκδηλώσεις της κρίσης που  επηρεάζονται από τις ιδιαιτερότητες της περιοχής υπάρχουν και είναι κρίσιμο να διαπιστωθούν για να μπορέσουν να αντιμετωπιστούν στη συνέχεια. Οι προσεγγίσεις μπορεί να διαφέρουν, αλλά τουλάχιστον ας συζητηθούν. Επιτέλους.

Μερικά στοιχεία για τη Π. Π. χωρίς να κουράσω με αριθμούς:

–         Χαμηλοί ρυθμοί ανάπτυξης όλο το προηγούμενο διάστημα που την καθιστούν από τις φτωχότερες περιφέρειες της Ελλάδας και τα Ε. Ε.

–         Παρά το γεγονός ότι ο πρωτογενής τομέας της οικονομίας αποτελεί ένα τεράστιο πόρο για τη Π. Π. παραμένει ταυτόχρονα και το μεγάλο της πρόβλημα, λόγω της ιδιαίτερα χαμηλής παραγωγικότητας του. Τα στοιχεία είναι αποκαλυπτικά (ΕΣΥΕ – 2008): Ο πρωτογενής τομέας παράγει το 6,3% της Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας και απασχολεί το 29,6% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού, ενώ αντίστοιχα για το  Β’γενή είναι 27,5% της Α.Π.Α. και το 17,4% της απασχόλησης και στο Γ’γενή 66,20% και 53,0%.

–         Τεράστιες ενδο – περιφερειακές ανισότητες, ακόμη και ενδο – «νομαρχιακές» (βλέπε Κορινθία με βιομηχανική ζώνη προς Αττική – Αρκαδία με ΔΕΗ – Αργολίδα με μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες  και στο άμεσο μέλλον Μεσσηνία με COSTA NAVARINO). Τα στατιστικά στοιχεία της Περιφέρειας – λόγω των ανισοτήτων – δίνουν λανθασμένη εικόνα με συνέπειες και στις εφαρμοζόμενες πολιτικές (βλ. Αναπτυξιακός Νόμος όπου σε Λακωνία και Μεσσηνία οι επενδύσεις μικρών επιχειρήσεων επιχορηγούνται με ποσοστό 50% και στους υπόλοιπους Νομούς με 40%).

–         Η εξέταση των δημογραφικών δεδομένων των διαθέσιμων απογραφικών στοιχείων του 2001 επιβεβαιώνει, εκτός των άλλων, και την ένταση των ενδοπεριφερειακών ανισοτήτων, που έχει καταγραφεί σαν βασική αδυναμία της Περιφέρειας. Στοιχεία που θεωρώ ότι δεν πρόκειται να διαφοροποιηθούν ουσιαστικά με τη νέα απογραφή.
Αναλυτικότερα, η εξέταση του ρυθμού μεταβολής του πληθυσμού (2001/1991) δείχνει δύο Νομούς της Περιφέρειας και συγκεκριμένα το Νομό Κορινθίας (9%) και το Νομό Αργολίδας (8,3%) να διατηρούν ρυθμούς υψηλότερους όχι μόνο από την Περιφέρεια αλλά και από τη χώρα, επιβεβαιώνοντας τον αναπτυξιακό δυναμισμό τους. Οι Νομοί Μεσσηνίας (5,9%) και  Λακωνίας (4,1%) υπολείπονται του ρυθμού αύξησης του πληθυσμού του συνόλου της χώρας, με το Νομό Μεσσηνίας να έχει τον πλησιέστερο ρυθμό μεταβολής με τον αντίστοιχο της Περιφέρειας, ενώ για το Νομό Αρκαδίας παρατηρείται πληθυσμιακή μείωση (-3.1%).

 –         Ανεργία:

2008:  ΣΥΝΟΛΟ     7,9%

  ΠΕΡ. ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ     7,0%

2009:  ΣΥΝΟΛΟ   10,3%

  ΠΕΡ.  ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ   8,7%

2010:  ΣΥΝΟΛΟ    14,2%

  ΠΕΡ. ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ   10,7%

Τον 2/2011 το ποσοστό ανεργίας σε επίπεδο χώρας έφθασε το 15,9% και στη Περιφέρεια Πελοποννήσου το 11,7%.

 –         Α. Ε. Π.:

ΑΚΑΘΑΡΙΣΤΟ  ΕΓΧΩΡΙΟ  ΠΡΟΪΟΝ

(σε εκατ. ευρω – τρέχουσες τιμές)

Μείωση Α.Ε.Π. σε % :  Ελλάδα:  – 0,80%

                                  Πελοπόννησος:  – 0,61%

                                  Κ. Μακεδονία:  – 0,35%

                                  Αττική:       1,13%

• Εκτιμήσεις ΑΕΠ  Α’ τριμήνου 2011 (σε σύγκριση με Α τρίμηνο 2010):

–         σε σταθερές τιμές 2000 :  – 7,7%

–         σε τρέχουσες τιμές :          – 4,8%

– ΚΑΤΑ ΚΕΦΑΛΗ  ΑΕΠ

Το κατά κεφαλή ΑΕΠ της Περιφέρειας Πελοποννήσου το 2009 ήταν το 90,57% του Μ. Ο. της χώρας, ενώ ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η σχέση του κατά κεφαλή ΑΕΠ των υπολοίπων Νομών της Π. Π. με αυτό του Νομού με το υψηλότερο, δηλαδή:

Αρκαδία: 100,00

Κορινθία: 99,58%

Αργολίδα:  84,28%

Μεσσηνία:  72,65%

Λακωνία: 64,23%

–                                             Παρά την ύπαρξη – τουλάχιστον σε ορισμένους από τους νομούς της Π. Π. μεγάλων επιχειρηματικών μονάδων, κορμός της οικονομίας της και με το μεγαλύτερο αντίκτυπο στη κοινωνία ήταν και θα παραμείνει – κατά τη γνώμη μου – η μικρομεσαία επιχείρηση. Η πορεία και η εξέλιξη των ΜΜΕ είναι άμεσα συνδεδεμένη με το σύνολο των προβλημάτων σε που αντιμετωπίζει η τοπική κοινωνία. Η αύξηση της ανεργίας που αναφέρθηκε παραπάνω έχει την «εξήγηση» της αν λάβουμε υπόψη και το εξής στοιχείο (ενδεικτικά για τους Νομούς Λακωνίας και Αρκαδίας – στοιχεία από τα ΕΒΕ των Νομών):

Το 2010 στην Αρκαδία ο αριθμός των επιχειρήσεων – μελών του ΕΒΕ μειώθηκε κατά 4,15% σε σύγκριση με το 2009 (6.826 έναντι 7.109). Αντίστοιχα στη Λακωνία η μείωση ήταν 7,94% (6.954 έναντι 7.506). Στη πραγματικότητα η κατάσταση είναι ακόμη χειρότερη αφού οι διακοπή λειτουργίας μιας επιχείρησης δεν αποτυπώνεται αμέσως στα αρχεία των ΕΒΕ.

 ΥΠΑΡΧΕΙ  ΛΥΣΗ;

 Με τα παραπάνω δεδομένα – έστω σαν μια πρώτη προσέγγιση – για τη Π. Π., δημιουργείται το ερώτημα: υπάρχει λύση; Μπορεί ο λαός και οι εργαζόμενοι, οι κοινωνικοί φορείς και οι παραγωγικές δυνάμεις της Πελοποννήσου να αντιμετωπίσουν τη κρίση; Μια κρίση της οποίας τα χειρότερα – ως προς τις συνέπειες – και με βάση την εφαρμοζόμενη πολιτική δεν τα έχουμε δεί ακόμη;

Ας δούμε μερικές πλευρές του ζητήματος για το τι μπορεί να γίνει και τι ΔΕΝ πρέπει να γίνει.

1. 1.    Κατ’ αρχή πρέπει όλοι να συνειδητοποιήσουμε ότι μεμονωμένη λύση για τη Πελοπόννησο δεν μπορεί να υπάρξει. Είναι τουλάχιστον ουτοπικό να πιστεύουμε ότι σε εποχές παγκοσμιοποίησης εμείς θα καταφέρουμε  – μπαίνοντας στη γυάλα μας – να αντιμετωπίσουμε τη κρίση και τις συνέπειες της μόνοι μας. Για το λόγο αυτό θεωρώ ανεδαφικά όλα όσα ακούγονται για «Πελοπόννησο, πρότυπη ευρωπαϊκή περιφέρεια», κλπ.   
2. 2.    Είναι γεγονός ότι η Π. Π. διαθέτει σημαντικούς και αναξιοποίητους φυσικούς, πολιτιστικούς, κλπ. πόρους. Είναι το συγκριτικό της πλεονέκτημα που πρέπει να αξιοποιήσει προς όφελος του λαού και των εργαζομένων της Πελοποννήσου και όχι για τη κερδοφορία των λίγων.  Αξιοποίηση δεν είναι ξεπούλημα του δημόσιου πλούτου και των κοινωνικών αγαθών, δεν είναι η παράδοση της παιδείας, της υγείας, των υποδομών στο ιδιωτικό κεφάλαιο. Και αναφέρομαι σε αυτά τα ζητήματα  για δύο λόγους.  Αφ’ ενός γιατί έχουμε τα τελευταία γεγονότα με την απάλειψη των δύο τμημάτων του ΤΕΙ από τα φετεινά μηχανογραφικά σε συνδυασμό με τη γενικότερη συζήτηση περί «Καλλικράτη» σε παιδεία – υγεία και το κίνδυνο να κλείσουν μονάδες και μονάδες υγείας. Αφ’ ετέρου γιατί δεν έχει περάσει πολύ καιρός με δηλώσεις προερχόμενες από την αιρετή περιφέρεια για γενίκευση του συστήματος παραχώρησης και ΣΔΙΤ για τα έργα υποδομών σε επίπεδο περιφέρειας. Αυτά ως προς το τι ΔΕΝ πρέπει να γίνει.
3. 3.    Χαμένες και αναξιοποίητες ευκαιρίες σε επίπεδο Π. Π. υπήρξαν στο παρελθόν, ακόμα και αν ήταν αποτέλεσμα καταστροφών. Αναφέρομαι στις καταστροφικές πυρκαγιές του 2007, όπου οι τρείς από τους πέντε νομούς της Περιφέρειας ήταν πυρόπληκτοι. Παράλληλα η συγκεκριμένη χρονική περίοδος ήταν η αρχή της 4^ης προγραμματικής περιόδου του ΕΣΠΑ. Ήταν μεγάλη ευκαιρία – και τότε κατατέθηκαν προτάσεις προς αυτή τη κατεύθυνση – να αξιοποιηθεί το ΕΣΠΑ και μέσα από τροποποίηση του να υλοποιηθεί ένα ειδικό ΠΕΠ για  όλους τους πυρόπληκτους νομούς και περιοχές (οι τρείς της Π. Π., η Ηλεία, η Εύβοια και ορισμένοι Δήμοι σε Αχαϊα και Κεφαλονιά είχαν κηρυχθεί πυρόπληκτες περιοχές).
4. 4.    Παρά τη χαμένη ευκαιρία για μια ολοκληρωμένη αντιμετώπιση σειράς αναπτυξιακών προβλημάτων της Περιφέρειας μετά τις πυρκαγιές του 2007, υπήρχε ακόμη μια ευκαιρία – έστω σε μικρότερη και πιο περιορισμένη κλίμακα – με τη παροχή πρόσθετων κινήτρων προς τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις μέσω του Αναπτυξιακού Νόμου. Αλλά και εδώ η πολιτική ηγεσία απέτυχε. Η μάλλον πέτυχε να απαξιώσει και να αδρανοποιήσει ένα μέτρο που είχε ψηφίσει.  Από τις αρχές  μέχρι τις 31/8/2008 κατατέθηκαν συνολικά (σε Περιφέρεια και Υπ. Οικ.) . Η εικόνα των προτάσεων έχει ενδιαφέρον:

–         Κατατέθηκαν 1.029 προτάσεις

–         Συνολικός προϋπολογισμός:  2,992 δις ευρώ

–         Αιτούμενη επιχορήγηση:  1,48 δις

–         Θέσεις απασχόλησης: περίπου 5.000 5,500

–         Στο Α’γενή τομέα:  1%

–         Υπηρεσίες Logistics:  1%

–         Τουρισμός: 48%

–         Μεταποίηση: 50%

–         Τρία χρόνια περίπου μετά η Περιφέρεια και το Υπουργείο έχουν προτάσεις (για τις πυρόπληκτες περιοχές, κατατεθιμένες μέχρι τις 31/8/2008 όπου στη Π. Π. ανέρχονται σε περίπου 100) που δεν έχουν αξιολογηθεί όταν ο Ν. 3299 προέβλεπε απάντηση – θετική η αρνητική – εντός δύο μηνών από την υποβολή της πρότασης !!!!  Και αυτό με αποκλειστική ευθύνη της πολιτικής ηγεσίας.

–         Με στοιχειώδη σχεδιασμό – ακόμα και αυτό το αποσπασματικό μέτρο – θα μπορούσε να λειτουργήσει θετικά στην αναπτυξιακή προοπτική της Περιφέρειας. Αντί γι’ αυτό οι επενδύσεις αυτές, οι εγκεκριμένες, έχουν «βαλτώσει». Και όχι μόνο αυτό. Δεν είναι λίγοι αυτοί που κινδυνεύουν να βρεθούν στη φυλακή αφού το κράτος δεν τους αποδίδει έγκαιρα τις επιχορηγήσεις, οι τράπεζες αθετούν προηγούμενες συμβάσεις δανειοδότησης και γενικότερα έχουν κλείσει τη πόρτα στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις και την όποια προσπάθεια ανάπτυξης τους.

1. 5.    Τα τελευταία χρόνια γίνεται μεγάλη συζήτηση – και σε επίπεδο Τοπικής Αυτοδιοίκησης ακόμη μεγαλύτερη – για την οικονομική ανάπτυξη της ελληνικής περιφέρειας. Είναι γεγονός ότι, ειδικά σήμερα, η όποια διέξοδος και για τη Π. Π. πρέπει να βρεθεί μέσα από την ανάπτυξη και αξιοποίηση των παραγωγικών πόρων. Με ορισμένες προϋποθέσεις. Γιατί ανάπτυξη είχαμε και τα προηγούμενα χρόνια αν πιστέψουμε τους «δείκτες».. και εγώ δεν έχω πρόθεση να τους αμφισβητήσω.
2. 6.    Ποιες μπορεί να είναι αυτές οι προϋποθέσεις, η τουλάχιστον ορισμένες από αυτές – και πάντα κατά τη γνώμη μου:

–         Θεωρώ ότι στην έννοια της ανάπτυξης πρέπει να δώσουμε και μια άλλη διάσταση, αυτή της ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΣΥΝΟΧΗΣ και της ΕΝΔΟΓΕΝΟΥΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ. Αν θέλουμε η όποια ανάπτυξη στη Πελοπόννησο να αποδώσει οφέλη στο σύνολο της κοινωνίας θα πρέπει να γίνει με τέτοιο τρόπο που θα αξιοποιεί τα συγκριτικά πλεονεκτήματα (στη γεωργία, τη κτηνοτροφία, τη μεταποίηση των αγροτικών προϊόντων, τον τουρισμό, κλπ). Ειδικά ο τουρισμός να αξιοποιήσει τους φυσικούς κλπ. πόρους με μικρές ευέλικτες μονάδες που θα σέβονται το περιβάλλον και τον άνθρωπο, τόσο το κάτοικο της περιοχής όσο και τον επισκέπτη.

–                                                   Στα πλαίσια της κοινωνικής συνοχής και της ενδογενούς ανάπτυξης  να αξιοποιούνται οι περιφερειακές και τοπικές παραγωγικές δυνάμεις. Η  Π. Π. εκτός από φυσικό πλούτο διαθέτει και αξιόλογο ανθρώπινο δυναμικό το οποίο αποτελεί τον πιο σημαντικό παράγοντα στην όποια προσπάθεια. Η αξιοποίηση του η όχι από τους εμπλεκόμενους φορείς, την Αιρετή Περιφέρεια, τους Ο.Τ.Α., άλλους  συλλογικούς φορείς  θα αποτελέσει και κριτήριο για τη συνεκτικότητα της όποιας προσπάθειας. Σε αυτή τη λογική το 11^ο Π. Τ. του Ο.Ε.Ε. θέτει το δυναμικό των οικονομολόγων της Περιφέρειας Πελοποννήσου στη διάθεση τους.

–                                                   Να υπάρξει η δυνατότητα ουσιαστικής παρέμβασης τόσο της αιρετής περιφέρειας όσο και της τοπικής αυτοδιοίκησης στη στήριξη αυτής της προσπάθειας σε επίπεδο υποδομών αλλά και κοινωνικής αλληλεγγύης.

1. 7.    Συμπερασματικά, θεωρώ πως για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της κρίσης και στη Π. Π. χρειάζεται:

•       Η υιοθέτηση ενός νέου παραγωγικού – αναπτυξιακού μοντέλου με σημείο αναφοράς τον παράγοντα άνθρωπο, το οποίο θα αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου, εθνικού σχεδίου.
•       Η όποια οικονομική ανάπτυξη να γίνει με παράλληλο και εξίσου σημαντικό στόχο τη κοινωνική συνοχή και την ενδογενή ανάπτυξη. Δε νοείται ανάπτυξη με μια διαλυμένη κατά τα 2/3 κοινωνία.
•       Η αξιοποίηση των τοπικά παραγόμενων προϊόντων και ιδιαίτερα αυτών της γεωργίας και κτηνοτροφίας να αποτελέσει βασικό στόχο αυτής της προσπάθειας.  Ειδικά ο κλάδος του τουρισμού ο οποίος φαίνεται να διαθέτει μια δυναμική ανάπτυξης για τη Περιφέρεια μπορεί να αποτελέσει το «όχημα» εκείνο που θα τραβήξει μπροστά και τον πρωτογενή και τον δευτερογενή τομέα. Η διάχυση των ωφελειών από την ανάπτυξη ενός κλάδου της οικονομίας και στους υπόλοιπους να αποτελέσει το βασικό στοιχείο θετικής αξιολόγησης της ανάπτυξης της Π. Π..
•       Σε αυτή τη προσπάθεια το επιστημονικό δυναμικό της Περιφέρειας μπορεί και πρέπει να συμβάλει με ουσιαστικό τρόπο. Τα ιδρύματα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης -Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου και ΤΕΙ Καλαμάτας – αντί να οδηγούνται στο κλείσιμο και το μαρασμό να αξιοποιηθούν μαζί με τους επιστημονικούς φορείς όπως το ΟΕΕ, το ΤΕΕ, το ΓΕΩΤΕΕ, κλπ.

Τέλος θέλω να πιστεύω ότι ανάλογες εκδηλώσεις μπορεί να αποτελέσουν την αφετηρία ενός γόνιμου διαλόγου μέσα στη κοινωνία της Π. Π. στη πορεία του οποίου θα συμμετέχουν όλοι οι κοινωνικοί φορείς και ιδιαίτερα οι συλλογικότητες και τα σωματεία των εργαζομένων, των αγροτών, των ΕΒΕ. Ενός διαλόγου με συγκεκριμένη στόχευση – την ανάπτυξη της Π. Π. με κοινωνική συνοχή – χωρίς αποκλεισμούς και προπάντων χωρίς μονόδρομους.