Η εορτή των Θεοφανίων είναι από τις πιο ιερές ημέρες στη ζωή των Χριστιανών, γιατί κατά την ημέρα αυτή η Εκκλησία γιορτάζει τη φανέρωση ολόκληρης της Τριάδας στον κόσμο, τη φανέρωση του Θεού, αυτό σημαίνει και η λέξη Θεοφάνια άλλωστε. Στη βάπτιση ο Ιησούς αποκαλύπτεται ως το δεύτερο πρόσωπο της Αγίας Τριάδας, ως το απρόσιτο θεϊκό φως που φωτίζει τα πάντα και τους δίνει άλλο νόημα.
Γ’αυτό ο λαός μας αποκαλεί τα Θεοφάνια και φώτα. Το κατά Ματθαίου Ευαγγέλιο (κεφάλαιο Γ’ 13-17) περιγράφει τα της βαπτίσει του Ιησού. Ο Ιωάννης ο Πρόδρομος, έπειτα από θεία εντολή, άφησε την έρημο και πήγε στον Ιορδάνη ποταμό, όπου κήρυττε το λόγο του Θεού και βάπτισε τους πιστούς. Μια ημέρα παρουσιάστηκε εμπρός του ο Ιησούς και ζήτησε να βαπτιστεί.
Στην αρχή αρνείται να τον βαπτίσει και του λέει ότι αυτός έχει ανάγκη βάπτισης από Εκείνον. Ο Ιησούς τον πείθει. Κατά την τελετή της βάπτισης το Άγιο Πνεύμα με μορφή Περιστεριού κάθεται στην κεφαλή του Χριστού, ενώ ταυτόχρονα από τον ουρανό ακούγεται η φωνή του Πατέρα Θεού να λέει:”Ουτος εστίν ο Υιός μου ο αγαπητός εν ώρα ευδόκησα”.Με αυτό τον τρόπο στη βάπτιση έχουμε την τρισυπόστατη παρουσία του Θεού (Πατήρ, Υιός και Άγιο πνεύμα). Για άλλη μια φορά (Περιτομή, Υπαπαντή) ο Κύριός μας, μολονότι δεν είχε ανάγκη να βαπτιστεί, αφού ήταν απαλλαγμένος από την αμαρτία, τήρησε το Νόμο που ο ίδιος θέσπισε. Έπλυνε τις αμαρτίες του ανθρώπινου γένους στα νερά του Ιορδάνη. Ανακαίνισε τον παλαιό Αδάμ τον παλαιό άνθρωπο και άγιασε τα νερά του Ιορδάνη και μαζί τους την κτίση ολόκληρη.
Με τη σύγχρονη εμφάνιση και των τριών προσώπων της Αγίας Τριάδας φανέρωσε και τη θεία του φύση, αλλά μας δίδαξε το μυστήριο του Βαπτίσματος. Στον τόπο της Βάπτισης του Ιησού, που, σύμφωνα με την παράδοση, βρίσκεται κοντά στη σπηλιά του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, υψώνεται το ελληνορθόδοξο μοναστήρι του Τιμίου Προδρόμου, το Κάσερ Ελ-Γιαχούντ(Κάστρο των Ιουδαίων). Ονομάζεται έτσι γιατί είναι το μέρος από όπου πέρασαν οι Εβραίοι με τον Ιησού του Ναυή στη Γη της Επαγγελίας. Η μονή κτίστηκε πιθανότατα από την Αγία Ελένη, Μέχρι το 15ο αιώνα ζούσαν μοναχοί, αλλά στη συνέχεια ερημώθηκε. Το 1928 περιήλθε στην κυριότητα του Ιερού Κοινού του Παναγίου Τάφου, που ανοικοδόμησε νέο ναό. Σύμφωνα με την παράδοση , τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους οι πιστοί βαφτίζονται ομαδικά ανήμερα των Θεοφανίων.
Την προηγούμενη από το βάπτισμα των Κατηχουμένων(“το φώτισμα “όπως λεγόταν) οι Χριστιανοί πήγαιναν στο ναό με αναμμένες λαμπάδες. Έτσι, από το πολύ φώς από τις λαμπάδες η γιορτή πήρε το όνομα ” τα φώτα”! Την ημέρα των Θεοφανίων αγιάζονται τα ύδατα. Ο Ιερέας ρίχνει το Σταυρό στη θάλασσα η στο ποτάμι (όπου δεν υπάρχουν, αγιάζονται δεξαμενές με νερό) και οι νέοι πέφτουν για να τον πιάσουν. Έπειτα, σύμφωνα με την παράδοση, αυτός που έπιασε το Σταυρό γυρνάει από σπίτι
σε σπίτι και ο κόσμος του δίνει χρήματα. Θεωρείται ευλογία γι’αυτόν -που πιάνει το Σταυρό-και την οικογένειά του.
Σε πολλές περιοχές της Μακεδονίας πρίν από τον Αγιασμό γίνεται δημοπρασία για το ποιός θα μεταφέρει από την Εκκλησία στον τόπο του Αγιασμού (λίμνη ποτάμι η θάλασσα) την εικόνα της βάπτισης. Σε άλλες περιοχές, κυρίως παραλιακές , συνηθίζεται μετά τον Αγιασμό τώρα υδάτων να πλένουν και τις εικόνες που έχει ο καθένας στο σπίτι του με το φρεσκοαγιασμένο Θαλασσινό νερό. Σε όλη την Ελλάδα συνηθίζεται με το αγιασμένο νερό που παίρνουμε από την εκκλησία να ραντίζουμε όλα τα υπάρχοντά μας στο σπίτι, αλλά και τα κτήματά μας, ολόκληρο το βιο μας(χωράφια, εργαλεία και ζώα. Σήμερα γιορτάζουν οι: Θεοφάνης, Φώτης, η Φωτεινή , η Θεώνη, αλλά και ο Ιορδάνης!
