Αποκλεισμένοι από το δικαίωμα ψήφου χιλιάδες νέοι εποχικά εργαζόμενοι

Στις επικείμενες εθνικές εκλογές και κυρίως στις δεύτερες κάλπες που ίσως στηθούν τον Ιούλιο μεσούσης της τουριστικής περιόδου, αναμένεται να υπάρχει σοβαρότατο πρόβλημα συμμετοχής από εποχικούς εργαζόμενους που θα βρίσκονται σε μέρος άλλο από αυτό όπου μπορούν να ασκήσουν το εκλογικό τους δικαίωμα. Πολλοί από αυτούς δυσκολεύονται λόγω του αυξημένου κόστους αλλά και των συνθηκών της δουλειάς τους να επιστρέψουν στον τόπο όπου είναι εγγεγραμμένοι. Για τη μεγάλη πλειοψηφία των εποχικών το εισόδημα σταμάτησε τον Ιανουάριο μαζί με το επίδομα ανεργίας, ενώ ο πρώτος μισθός θα μπει στην τσέπη τους σε έναν ή δύο μήνες από σήμερα, ανάλογα με το πότε θα ξεκινήσουν τη δουλειά.

Σε ανακοίνωσή της η Ενωση Πληροφορικών Ελλάδας (ΕΠΕ), έχοντας την απαραίτητη τεχνογνωσία σε επίπεδο ηλεκτρονικής διακυβέρνησης και ασφάλειας αντίστοιχων συστημάτων, καλεί την πολιτεία να υλοποιήσει άμεσα όλες τις απαραίτητες διαδικασίες, ώστε και η μεγάλη αυτή ομάδα των συμπολιτών μας να έχει τη δυνατότητα να συμμετάσχει στις επικείμενες εκλογές.

«Σε καθαρά τεχνικό επίπεδο, ως Ενωση Πληροφορικών κι άρα καθ’ ύλην αρμόδιοι, δηλώνουμε ότι δεν υπάρχει κανένας απολύτως λόγος να μην υλοποιηθεί μια τέτοια διαδικασία δυνατότητας προσωρινής μεταφοράς εκλογικού δικαιώματος στο μέρος όπου εργάζονται από τον τόπο μόνιμης διαμονής. Ολοι οι ψηφοφόροι διαθέτουν ήδη κωδικούς πρόσβασης-ταυτοποίησης μέσω του TAXIS, τα στοιχεία των συμβάσεών τους καταχωρούνται ηλεκτρονικά, συνεπώς ο καθένας θα μπορούσε να καταχωρεί μια αίτηση προσωρινής μεταφοράς εκλογικού δικαιώματος στην πόλη εργασίας του. Ηδη εφαρμόστηκε στην πράξη για την υλοποίηση της διαδικασίας των εμβολιασμών καθώς και των αιτήσεων επιδομάτων κατά την περίοδο της πανδημίας. Δηλαδή, δεν πρόκειται για ηλεκτρονική ψηφοφορία αλλά μόνο για δυνατότητα μεταφοράς εκλογικού δικαιώματος με σύντομες διαδικασίες» αναφέρει το Δ.Σ. της Ενωσης.

Διευκρινίζουν ότι η μεταφορά μπορεί να ισχύει μόνο για την ημέρα διεξαγωγής των εκλογών, ενώ η απαραίτητη προετοιμασία των κατά τόπους εκλογικών κέντρων περιορίζεται στην οριστικοποίηση της λίστας ψηφοφόρων και στην επάρκεια επιπλέον ψηφοδελτίων.

Οπως δηλώνει στην «Εφ.Συν.» ο πρώην γενικός γραμματέας της Ενωσης Πληροφορικών Ελλάδας, Χάρης Γεωργίου, «θα μπορούσε ενδεχομένως να είναι μια διαδικασία χωρίς σταυρό προτίμησης. Τα πρακτικά προβλήματα θα μπορούσαν εύκολα να λυθούν. Θα μπορούσε να μπει, π.χ., μια ποσόστωση σε αυτές τις ψήφους ή να μετράνε οι ψήφοι στο Επικρατείας. Το ζήτημα είναι να μπορεί κάποιος να ασκήσει το εκλογικό του δικαίωμα. Τεχνικά μέσα σε έναν μήνα το πολύ λύνεται το θέμα».

Πρακτικά υπάρχουν διάφοροι τρόποι να αντιμετωπιστεί το ζήτημα: ο ένας είναι οι εργαζόμενοι να αντιμετωπιστούν ως ετεροδημότες και να ψηφίσουν στον τόπο εργασίας τους για τον τόπο μόνιμης διαμονής τους. Μια άλλη λύση θα ήταν να ψηφίσουν στον τόπο εργασίας τους με τα τοπικά ψηφοδέλτια (με ή χωρίς σταυρό προτίμησης). Ενας τρίτος δρόμος θα ήταν η ψήφος τους να προσμετρηθεί στο ψηφοδέλτιο Επικρατείας, όπως αντιστοίχως γίνεται με τους Ελληνες του εξωτερικού.

Κάθε μία πρόταση παρουσιάζει διαφορετικές προκλήσεις, τεχνικά και νομικά ζητήματα (προβλέψεις εκλογικού νόμου, κατανομή εδρών, διατήρηση πλήρους ανωνυμίας στα ψηφοδέλτια) που θα έπρεπε να είχαν ήδη επιλυθεί. Αναζήτησαμε τη γνώμη έγκριτων νομικών για το θέμα, θέτοντας παράλληλα τα ίδια ερωτήματα στο υπουργείο Εσωτερικών και σε εκπροσώπους των πολιτικών κομμάτων.

Στρίβειν διά της… επιστολικής

Σε απάντησή του στην «Εφ.Συν.» το υπουργείο Εσωτερικών υπογραμμίζει πως όσα αναφέρει το Δ.Σ. της Ενωσης Πληροφορικών Ελλάδας δεν μπορούν να τύχουν εφαρμογής στην Ελλάδα γιατί δεν προβλέπονται από την κείμενη εκλογική νομοθεσία. Δεν απάντα ωστόσο στο γιατί απέρριψε τις τροπολογίες των δύο κομμάτων και κυρίως γιατί άφησε σχεδόν αποκλεισμένους τους εποχικά εργαζόμενους, οι οποίοι φυσικά δεν μπορούν να ενταχθούν στους ετεροδημότες καθώς δεν έχουν σταθερό τόπο διαμονής και εργασίας. Το υπουργείο Εσωτερικών στην απάντησή του αναφέρεται -σκοπίμως;- στο ζήτημα της επιστολικής ψήφου, παρότι σε αυτήν την περίπτωση δεν τέθηκε από κανέναν το συγκεκριμένο ζήτημα.

Η απάντηση του υπ. Εσωτερικών

«Το Σύνταγμα της Χώρας προβλέπει τη δυνατότητα επιστολικής ψήφου εφόσον αυτή ψηφιστεί από την Ελληνική Βουλή με αυξημένη πλειοψηφία (άρθρο 51 του Συντάγματος). […] Η ισχύουσα εκλογική νομοθεσία είναι αυτή που προβλέπεται από το Π.Δ. 26/2012 όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σε συνδυασμό με τις διατάξεις που νόμου 4648/2019 που θεσπίζεται η ψήφος απόδημων Ελλήνων υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις που προβλέπονται στον νόμο, στον τόπο κατοικίας τους στο εξωτερικό. Η ηλεκτρονική ψήφος για τη θέσπισή της στην Ελλάδα απαιτεί ειδική διάταξη νόμου η οποία θα πρέπει να εγκριθεί με πλειοψηφία 200 βουλευτών και δεν υφίσταται αυτή τη στιγμή, ενώ επιπλέον απαιτεί τη διασφάλιση μέγιστου βαθμού κυβερνοασφάλειας για την εξασφάλιση του αδιάβλητου των εκλογικών αποτελεσμάτων.

Η Αριστερή Αντιπολίτευση αρνείται την επιστολική ψήφο, αλλά αίφνης στο τελευταίο νομοσχέδιο υποστηρίζει την ηλεκτρονική; Αρκετά με τον λαϊκισμό και την υποκρισία.

Τέλος, επισημαίνεται ότι όσον αφορά τους εργαζόμενους σε εποχικές θέσεις εργασίας και γενικότερα πολίτες που ψηφίζουν σε τόπο διαφορετικό από αυτόν, που διαβιούν εντός της ελληνικής επικράτειας, η σχετική εκλογική νομοθεσία προς διευκόλυνση αυτών των εκλογέων προβλέπει τον θεσμό του ετεροδημότη, ο οποίος ισχύει σε όλες τις εκλογικές αναμετρήσεις εκτός των αυτοδιοικητικών εκλογών».

Κανένα θέμα αντισυνταγματικότητας

Απόστολος Παπατόλιας
διδάκτωρ Δημοσίου Δικαίου και συντονιστής του Κύκλου Δημόσιας Διοίκησης του Ινστιτούτου ΕΝΑ

Δεν γεννάται συνταγματικό ζήτημα. Δεν υπάρχει κάποια συνταγματική αρχή που να σου υπαγορεύει να ασκήσεις το εκλογικό σου δικαίωμα σε έναν συγκεκριμένο χώρο. Η αρχή της καθολικότητας της ψηφοφορίας σημαίνει ότι πρέπει οι ρυθμίσεις του εκλογικού δικαίου να επιτρέπουν την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη συμμετοχή του λαού στο εκλογικό σώμα, στην εκλογική διαδικασία, που είναι η κορυφαία στιγμή σε ένα δημοκρατικό πολίτευμα.

Αρα, αν υπάρχει ένα συνταγματικό αίτημα, είναι να δημιουργήσεις τέτοιες ρυθμίσεις για να ενισχύσεις τη συμμετοχή στις εκλογές. Το μόνο που θα μπορούσε να επισημανθεί ως ζήτημα είναι αν αλλοιώνεται η σύνθεση του τοπικού εκλογικού σώματος. Υπάρχει μια γενική αρχή περί τοπικής αντιπροσώπευσης, δηλαδή η αντιστοίχηση μεταξύ αντιπροσώπων και σύνθεσης του τοπικού εκλογικού σώματος.

Δεν μπορεί να πει κάποιος όμως ότι αυτή εδώ αλλοιώνεται θεαματικά. Και ήδη η αρχή αυτή της τοπικής αντιπροσώπευσης έχει υποστεί μια ουσιαστική μεταβολή με τη συμμετοχή άλλων υπαλλήλων, όπως π.χ. στρατιωτικοί, δικαστικοί που έχουν αλλού τα δικαιώματά τους κ.ο.κ.

Συνεπώς στη στάθμιση μεταξύ της αρχής της τοπικής αντιπροσώπευσης και της μη αλλοίωσης του εκλογικού σώματος, υπερισχύει η αρχή της καθολικότητας. Αρα δεν υπάρχει κανένα συνταγματικό ζήτημα.

Επίσης δεν είναι διάταξη του ουσιαστικού εκλογικού δικαίου για να θεωρηθεί ότι ισχύει η αυξημένη πλειοψηφία των 180 βουλευτών που υπαγορεύει το Σύνταγμα ή ότι αυτό θα πρέπει να εφαρμοστεί στις επόμενες εκλογές. Θα μπορούσε να ισχύσει εδώ και τώρα, δεν υπάρχει κανένα απολύτως πρόβλημα. Και κατά τη γνώμη μου θα έπρεπε να το στηρίξουν όλα τα κόμματα.

Ακρίτας Καϊδατζής
επίκουρος καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στο ΑΠΘ

Η επιστολική ψήφος δεν έχει σχέση με αυτό που συζητάμε. Προφανώς δεν υπάρχει κανένα αντισυνταγματικό κώλυμα. Οπως έχουμε νομοθετήσει για τα εκλογικά τμήματα ετεροδημοτών στο παρελθόν, θα μπορούσε κάλλιστα να υπάρχει μια αντίστοιχη νομοθετική ρύθμιση για τους εποχικά εργαζόμενους. Και δεν χρειάζεται καμία αυξημένη πλειοψηφία για να περάσει η συγκεκριμένη ρύθμιση.

Είναι βασικό να διασφαλιστεί πάντως η αποφυγή ενδεχόμενων διπλοψηφιών. Επίσης αν αντιμετωπιστούν ως ετεροδημότες θα πρέπει να διασφαλιστεί η ανωνυμία των ψήφων τους – αυτό έχει μια τεχνική δυσκολία, αλλά νομίζω ότι μπορεί να αντιμετωπιστεί. Η διαδικασία βέβαια προϋποθέτει συγκέντρωση των ψηφοδελτίων και αποστολή τους στα Πρωτοδικεία της καταγωγής τους, κάτι εφικτό.

Στο ερώτημα γιατί «δεν το έχουμε κάνει τόσα χρόνια», η απάντηση είναι πως ήδη πλέον έχουμε κάνει μια σημαντική παρέκκλιση από τη βασική αρχή ότι όλοι οι δημότες ψηφίζουν στην Περιφέρεια που είναι ο δήμος της προέλευσής τους. Αυτό από φέτος αλλάζει με την ψήφο των Ελλήνων του εξωτερικού. Αυτοί δεν θα ψηφίσουν για τον δήμο όπου είναι εγεγγραμμένοι, αλλά η ψήφος τους θα προσμετρηθεί στο συνολικό αποτέλεσμα. Κατά τη γνώμη μου αυτό θα μπορούσε να γίνει και για τους εποχικά εργαζόμενους, είναι το πιο απλό και πιο πρακτικό.

Δεν είμαι όμως τόσο σίγουρος αν πρέπει να ψηφίζουν για τον τόπο εργασίας τους για τον εξής λόγο: οι βουλευτές κάθε Περιφέρειας καθορίζονται από τον νόμιμο πληθυσμό. Αν οι δημότες μπορούν να ψηφίσουν για άλλες Περιφέρειες, υπάρχει ζήτημα νομιμοποιήσης. Γιατί π.χ. η Πέλλα να έχει 3 βουλευτές αν οι μισοί το καλοκαίρι υποθέσουμε ότι δουλεύουν αλλού και ψηφίζουν αλλού; Πάντως ακόμα και την ύστατη ώρα θα μπορούσε να αλλάξει ακόμα και ο εκλογικός νόμος για τεχνικούς λόγους, όπως είχε γίνει τη δεκαετία του ‘90 με πράξη νομοθετικού περιεχομένου ακόμα και μετά τη διάλυση της Βουλής.

Η στάση της αντιπολίτευσης

Για την αντιμετώπιση του προβλήματος η Κοινοβουλευτική Ομάδα του ΚΚΕ κατέθεσε τροπολογία-προσθήκη στο νομοσχέδιο του υπουργείου Εσωτερικών για τους ΟΤΑ, ζητώντας οι εποχικοί εργαζόμενοι στους επιμέρους κλάδους του τουρισμού «για οποιοδήποτε διάστημα εντός της τουριστικής περιόδου από τον Απρίλιο έως και τον Οκτώβριο που διαμένουν προσωρινά, λόγω της εργασίας τους, σε άλλη εκλογική περιφέρεια από εκείνη στους εκλογικούς καταλόγους της οποίας είναι εγγεγραμμένοι, να ψηφίζουν σε εκλογικό τμήμα του δήμου όπου εργάζονται, τους συνδυασμούς και υποψηφίους της εκλογικής περιφέρειας στην οποία υπάγεται το εκλογικό αυτό τμήμα. […] Κατά την ψηφοφορία, οι πιο πάνω εκλογείς υπογράφουν υπεύθυνη δήλωση στην οποία δηλώνουν ότι δεν ψήφισαν ούτε προτίθενται να ψηφίσουν την ημέρα αυτή σε άλλο εκλογικό τμήμα της χώρας».

Στην αντίστοιχη τροπολογία που είχε φέρει το ΜέΡΑ25 ζητούσε την παρακάτω προσθήκη στο άρθρο 2 του νόμου 2623/1998: «Ως ετεροδημότες νοούνται και οι εποχικοί εργαζόμενοι στους επιμέρους κλάδους του τουρισμού, όπως, ενδεικτικά στον τουριστικό, επισιτιστικό και υγειονομικό κλάδο, για οποιοδήποτε διάστημα εντός της τουριστικής περιόδου από τον Απρίλιο έως και τον Οκτώβριο και διαμένουν προσωρινώς, ως εκ της εργασίας τους, σε άλλη εκλογική περιφέρεια από εκείνη στους εκλογικούς καταλόγους της οποίας είναι εγγεγραμμένοι».

Το υπουργείο Εσωτερικών απέρριψε και τις δύο τροπολογίες. Σε ανάρτησή της η Νεολαία ΣΥΡΙΖΑ αναφέρει πως «περισσότεροι από 220.000 πολίτες, στην πλειοψηφία τους νέοι άνθρωποι, αναμένεται να στερηθούν το δικαίωμα ψήφου, δουλεύοντας στον τουρισμό, μακριά από τον τόπο κατοικίας τους. Αποτελεί καθήκον της Πολιτείας να εξασφαλίσει πώς θα ψηφίσουν».

Σύμφωνα με τη βουλεύτρια του ΣΥΡΙΖΑ, Μαριλίζα Ξενογιαννακοπούλου, «υπάρχει όντως ένα πρόβλημα που αφορά χιλιάδες εποχικά εργαζόμενους, όχι μόνο νέους, αλλά ανθρώπους κάθε ηλικίας. Το υπουργείο Εσωτερικών δεν μερίμνησε εγκαίρως για το σοβαρό αυτό θέμα. Ακριβώς για αυτόν τον λόγο θα πρέπει να υπάρξει απόλυτη τήρηση της εργατικής νομοθεσίας. Πρέπει αμέσως μετά την προκήρυξη των εκλογών ο υπουργός Εργασίας -και αυτό εμείς θα ζητήσουμε- να υπογράψει σχετική υπουργική απόφαση καθώς οι εργαζόμενοι δικαιούνται βάσει εργατικής νομοθεσίας τριήμερη -και αναλόγως της απόστασης- εκλογική άδεια. Είναι υποχρεωμένοι οι εργοδότες να το υλοποιήσουν».

Μηδενική είναι η σχετική μέριμνα της κυβέρνησης για τους δεκάδες χιλιάδες εποχικούς εργαζόμενους υποστηρίζει και το ΠΑΣΟΚ. Οπως υπογραμμίζει στην «Εφ.Συν.» ο βουλευτής Γιώργος Μουλκιώτης, «έστω και την έσχατη ώρα, για όσους επιθυμούν να ψηφίσουν στον τόπο όπου είναι εγγεγραμμένοι, θα πρέπει να διασφαλιστεί τόσο η δυνατότητα λήψης άδειας μετ’ αποδοχών όσο και κάλυψη με επαρκή δρομολόγια και αποζημίωση για τη μετακίνηση των εποχικά εργαζομένων».