ΑΡΧΑΙΟ ΛΕΠΡΕΟ
Το Λέπρεο βρίσκεται στα νότια της Κάτω Φιγαλείας, της σημερινής Ζούρτσας, 5 χιλιόμετρα προς τα πάνω από το Θολό. Η ακρόπολη του αρχαίου Λεπρέου βρίσκεται στις τελευταίες απολήξεις του όρου Μίνθη, βορείως του ποταμού Νέδα. Η μεγάλη στρατηγική της σημασία στην αρχαιότητα οφείλεται στην θέση της, αφού είχε τον έλεγχο των χερσαίων οδών που οδηγούσαν από την Μεσσηνία προς την Ηλεία και από το Ιόνιο προς την Αρκαδία. Γι’ αυτό την διεκδικούσαν κατά περιόδους οι Μεσσήνιοι, οι Λάκωνες και οι Αρκάδες αλλά κυρίως οι Ηλείοι.
Υπήρξε η σημαντικότερη πόλη της Τριφυλίας και πρωτοστάτησε στους αγώνες ανεξαρτησίας των Τριφυλιακών πόλεων εναντίον των Ηλείων. Ίχνη κατοίκησης εντοπίζονται από την αρχαϊκή ως τη ρωμαϊκή περίοδο αλλά τα σωζόμενα κατάλοιπα ανήκουν στα ύστερα κλασσικά και κυρίως στα ελληνιστικά χρόνια. Το τείχος με περίμετρο περί τα 800 μέτρα και ανώτατο σωζόμενο ύψος 4.5 μέτρα, διαθέτει πύργους και είναι κατασκευασμένο με πώρινους και ασβεστολιθικούς δόμους. Οι πρώτες έρευνες του Dorpfeld το 1891 και στη συνέχεια οι ανασκαφές του Knell το 1978 στο νότιο τμήμα της ακρόπολης αποκάλυψαν τον δωρικό περίπτερο ναό της Δήμητρας (6*11 κίονες) με το βωμό του, που χρονολογείται στο πρώτο μισό του 4ου αιώνα π.χ.. Λείψανα της κάτω πόλης σώζονται στα νοτιοανατολικά της ακρόπολης.
Η συστηματική ανάδειξη της ακροπόλεως πραγματοποιήθηκε κατά τα έτη 2002-2003 από την Ζ΄ εφορεία προϊστορικών και κλασσικών αρχαιοτήτων. Ο χώρος του αρχαίου Λεπρέου ήταν κατοικημένος από την νεολιθική εποχή (6000-2700 π.χ.). Η μεγάλη ακμή εντοπίζεται την περίοδο μετά το 1900 π.χ.. Πάντως, τα ευρήματα των ανασκαφών στο χώρο του ναού της Δήμητρας είναι εντυπωσιακά. Αξιοσημείωτος είναι ο μύθος του ήρωα Λέπρεου ο οποίος είχε την τόλμη να προκαλέσει τον Ηρακλή σε διαγωνισμό πολυφαγίας και οινοποσίας. Νίκησε τον Ηρακλή και αυτό του έδωσε θάρρος να τον καλέσει σε μονομαχία κατά την οποία έχασε τη ζωή του. Προς τιμή του ο τόπος ονομάστηκε Λέπρεο. Το κάστρο βρίσκεται στην κορυφή του λόφου, με τριγωνικό σχεδόν σχήμα, ακολουθεί το οροπέδιο του λόφου, το περικλείνει από παντού και είναι χτισμένο κατά το μεγαλύτερο μέρος στις φυσικές πέτρινες προεξοχές του. Τα λιθάρια που είναι χτισμένο είναι μεγάλοι κυβικοί ή πολύγωνοι ογκόλιθοι από τιτανόλιθο που δεν φαίνεται να είναι κομμένοι και φτιασμένοι με μεγάλη τέχνη.
Η τεχνική του κάστρου δεν είναι τόσο άρτια, γι αυτό και βλέπουμε στα περισσότερα σημεία του οι ογκόλιθοι να έχουν πέσει σε σωρούς που οδηγεί στο συμπέρασμα πως το κάστρο έχει χτιστεί στα πανάρχαια χρόνια, τότε δηλαδή που η τεχνική της κατασκευής βρισκόταν στα αρχικά της στάδια. Πρέπει λοιπόν να την τοποθετήσουμε στα προμυκηναϊκά χρόνια. Πάνω στους ογκόλιθους των παλιών τειχών βλέπουμε σε ορισμένα σημεία μεταγενέστερες προσθήκες που όμως ξεχωρίζουν καλά και μας μιλούσαν για χρησιμοποίηση του Κάστρου και τα μεταγενέστερα χρόνια. Το πάχος των αρχαίων τειχών είναι περίπου ενάμιση μέτρο. Στις γωνίες αλλά και στα ενδιάμεσα φαίνεται να υπήρχαν πολλοί προμαχώνες που όμως τώρα και αυτοί έχουν καταπέσει σε σωρούς. Στα δυτικά προς τη θάλασσα ίσως γιατί ο λόφος είναι ομαλότερος έχει και δεύτερη οχύρωση σε απόσταση 8 μέτρων από την άλλη.
Στην ίδια αυτή περιοχή, στα δυτικά, διατηρείται τετράγωνο κτίριο που δεν μπορεί κανείς να προσδιορίσει σε τι χρησίμευε. Ακολουθώντας τα τείχη του κάστρου από τη δυτική πλευρά και βαδίζοντας προς τη νότια πλευρά του θα βρεθεί κανείς σε επίπεδο χώρο μέσα στο κάστρο που βρίσκονται τα ερείπια αρχαίου ναού. Από τον Παυσανία μαθαίνουμε πως ήταν ο Ναός της Δήμητρας. Ο ναός, μολονότι κατεστραμμένος και ερειπωμένος έχει πολύ ενδιαφέρον. Σώζεται άριστα το κρηπίδωμά του, οι βαθμίδες του κρηπιδώματος και διακρίνονται οι θέσεις που ήταν οι κολόνες και ο σηκός. Δεξιά και αριστερά του ναού βρίσκονται πολλά κομμάτια από τις πεσμένες κολόνες. Από την παρατήρηση ότι οι κολόνες έχουν ξέβαθες ραβδώσεις βγαίνει το συμπέρασμα ότι ο ναός είναι περίστυλος δωρικού ρυθμού. Το μήκος του είναι 27 μέτρα και το πλάτος του 12 μέτρα. Κιονόκρανα, επιστήλια, ή κάτι άλλο δεν βρίσκονται. Πιθανότατα να έχουν χωθεί και να βρεθούν με ανασκαφές.
Υπάρχουν μονάχα πολλά κομμάτια από κολόνες. Ακολουθώντας και προχωρώντας στην ανατολική πλευρά του τείχους, σε τοπίο άγριο και κατάφυτο και βαδίζοντας ανηφορικά, θα βρεθείς σε μεγάλο επίπεδο χώρο που είναι και το ψηλότερο σημείο του κάστρου. Φαίνεται πως εδώ ήταν η ακρόπολη του κάστρου. Ο επίπεδος αυτός χώρος χωρίζεται από το υπόλοιπο κάστρο με όμοια τείχη. Όλος ο χώρος του κάστρου και της ακρόπολης υπολογίζεται σε 25 στρέμματα. Στη μέση του επίπεδου χώρου της ακρόπολης ένας μεγάλος κύκλος από ογκώδεις πέτρες, πεσμένες σε σωρούς, μας φανερώνει πως εκεί ήταν μεγάλο κυκλικό οικοδόμημα, που πιθανότατα πρόκειται περί μεγάλου βωμού. Ακόμα λίγο πιο πέρα από τους σωρούς των πετρών του κυκλικού οικοδομήματος συναντάς μεγάλη μαρμάρινη πλάκα σε σχήμα παραλληλόγραμμου που έχει σε ίσα διαστήματα τρύπες τετράγωνες. Η βορινή πλευρά του κάστρου ήταν πιο ασφαλισμένη, αφού κάτω αμέσως από τα τείχη υπάρχει απότομη κατηφόρα και φτάνει κάτω χαμηλά στη χαράδρα που την λένε «κακόρεμα».
ΚΑΣΤΡΟ ΑΡΧΑΙΟΥ ΛΕΠΡΕΟΥ
Η ακρόπολη του αρχαίου Λεπρέου είναι μια από τις πιο εντυπωσιακές της δυτικής Πελοποννήσου και οι ανασκαφές (1853-1940)έφεραν στο φως ευρήματα και μαρτυρίες μέχρι και τους κλασσικούς, ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους. Ο χώρος του αρχαίου Λεπρέου ήταν κατοικημένος από την νεολιθική εποχή (6000-2700 π.χ.). Η μεγάλη ακμή εντοπίζεται την περίοδο μετά το 1900 π.χ.. Στα χρόνια του Παυσανία (2ος αιώνας π.χ.) η πόλη είχε παρακμάσει και ο ίδιος αναφέρει «στη δική μου εποχή ούτε κανένα μνήμα επίσημο υπήρχε ούτε κανένα ιερό εκτός της Δήμητρας αλλά και αυτό φτιαγμένο με ωμές πλίνθες». Πάντως, τα ευρήματα των ανασκαφών στο χώρο του ναού της Δήμητρας είναι εντυπωσιακά.
Αξιοσημείωτος είναι ο μύθος του ήρωα Λέπρεου ο οποίος είχε την τόλμη να προκαλέσει τον Ηρακλή σε διαγωνισμό πολυφαγίας και οινοποσίας. Νίκησε τον Ηρακλή και αυτό του έδωσε θάρρος να τον καλέσει σε μονομαχία κατά την οποία έχασε τη ζωή του. Προς τιμή του ο τόπος ονομάστηκε Λέπρεο. Το Λέπρεο βρίσκεται στα νότια της Κάτω Φιγαλίας, της σημερινής Ζούρτσας 5 χιλιόμετρα προς τα πάνω από το Θολό, που βρίσκεται στα μέσα του καινούριου δρόμου Πύργου – Κυπαρισσίας, θα συναντήσεις μέσα σε μια οργιώδη βλάστηση από τα πολλά νερά που τρέχουν από παντού, το χωριό Στροβίτσα που τώρα τελευταία το ονόμασαν σε Λέπρεο.
Το κάστρο βρίσκεται στην κορυφή του λόφου, τριγωνικό σχεδόν το σχήμα, ακολουθεί το οροπέδιο του λόφου, το περικλείνει από παντού και είναι χτισμένο κατά το μεγαλύτερο μέρος στις φυσικές πέτρινες προεξοχές του. Τα λιθάρια που είναι χτισμένο είναι μεγάλοι κυβικοί ή πολύγωνοι ογκόλιθοι από τιτανόλιθο που δεν φαίνεται να είναι κομμένοι και φτιασμένοι με μεγάλη τέχνη. Η τεχνική του Κάστρου δεν είναι τόσο άρτια, γι αυτό και βλέπουμε στα περισσότερα σημεία του οι ογκόλιθοι να έχουν πέσει σε σωρούς που οδηγεί στο συμπέρασμα πως το Κάστρο έχει χτιστεί στα πανάρχαια χρόνια, τότε δηλαδή που η τεχνική της κατασκευής βρισκόταν στα αρχικά της στάδια. Πρέπει λοιπόν να την τοποθετήσουμε στα προμυκηναϊκά χρόνια.
Πάνω στους ογκόλιθους των παλιών τειχών βλέπουμε σε ορισμένα σημεία μεταγενέστερες προσθήκες που όμως ξεχωρίζουν καλά και μας μιλάν για χρησιμοποίηση του Κάστρου και τα μεταγενέστερα χρόνια. Το πάχος των αρχαίων τειχών είναι περίπου ενάμιση μέτρο. Στις γωνίες αλλά και στα ενδιάμεσα φαίνεται να υπήρχαν πολλοί προμαχώνες που όμως τώρα και αυτοί έχουν καταπέσει σε σωρούς. Στα δυτικά προς τη θάλασσα ίσως γιατί ο λόφος είναι ομαλότερος έχει και δεύτερη οχύρωση σε απόσταση 8 μέτρων από την άλλη. Στην ίδια αυτή περιοχή, στα δυτικά, διατηρείται τετράγωνο κτίριο που δεν μπορεί κανείς να προσδιορίσει σε τι χρησίμευε. Ακολουθώντας τα τείχη του Κάστρου από τη δυτική πλευρά και βαδίζοντας προς τη νότια πλευρά του θα βρεθεί κανείς σε επίπεδο χώρο μέσα στο Κάστρο που βρίσκονται τα ερείπια αρχαίου ναού.
Από τον Παυσανία μαθαίνουμε πως ήταν ο Ναός της Δήμητρας. Ο Ναός μολονότι κατεστραμμένος και ερειπωμένος έχει πολλή ενδιαφέρον. Σώζεται άριστα το κρηπίδωμά του, οι βαθμίδες του κρηπιδώματος διακρίνονται οι θέσεις που ήταν οι κολόνες και ο σηκός. Δεξιά και αριστερά του ναού βρίσκονται πολλά κομμάτια από τις πεσμένες κολόνες. Από την παρατήρηση ότι οι κολόνες έχουν ξέβαθες ραβδώσεις βγαίνει το συμπέρασμα ότι ο ναός είναι περίστυλος δωρικού ρυθμού. Το μήκος του είναι 27 μέτρα και το πλάτος του 12 μέτρα. Κιονόκρανα, επιστήλια, ή άλλο τι δεν βρίσκονται. Πιθανότατα να έχουν χωθεί και να βρεθούν με ανασκαφές. Υπάρχουν μονάχα πολλά κομμάτια από κολόνες. Ακολουθώντας και προχωρώντας στην ανατολική πλευρά του τείχους σε τοπίο άγριο και κατάφυτο και βαδίζοντας ανηφορικά, θα βρεθείς σε μεγάλο επίπεδο χώρο που είναι και το ψηλότερο σημείο του κάστρου. Φαίνεται πως εδώ ήταν η ακρόπολη του κάστρου.
Ο επίπεδος αυτός χώρος χωρίζεται από το υπόλοιπο κάστρο με όμοια τείχη. Όλος ο χώρος του κάστρου και της ακρόπολης υπολογίζεται σε 25 στρέμματα. Στη μέση του επίπεδου χώρου της ακρόπολης ένας μεγάλος κύκλος από ογκώδεις πέτρες πεσμένες σε σωρούς μας φανερώνει πως εκεί ήταν μεγάλο κυκλικό οικοδόμημα, πιθανότατα πρόκειται περί μεγάλου βωμού. Ακόμα λίγο πιο πέρα από τους σωρούς των πετρών του κυκλικού οικοδομήματος συναντάς μεγάλη μαρμάρινη πλάκα σε σχήμα παραλληλόγραμμου που έχει σε ίσα διαστήματα τρύπες τετράγωνες. Η βορινή πλευρά του Κάστρου ήταν πιο ασφαλισμένη, αφού κάτω αμέσως από τα τείχη υπάρχει απότομη κατηφόρα και φτάνει κάτω χαμηλά στη χαράδρα που την λένε κακόρεμα. Καστρόπορτες δεν σώζονται λένε πως ήταν δυο, μια στον ομαλότερο τόπο προς τα δυτικά και η άλλη στη νοτιοανατολική γωνία κοντά στο Ναό της Δήμητρας.
Στη γωνία αυτή, στο σημείο που ήταν καστρόπορτα λένε οι παλιότεροι πως υπήρχε και πέτρινη σκάλα που κατέβαινε στο σημερινό χωριό Στροβίτσι ή Λέπρεο. Η ιστορία του Κάστρου χάνεται στα βάθη των αιώνων. Ιδρυτής του κατά την παράδοση που μας διέσωσε ο Παυσανίας (Παυσανίου Ηλιακά κεφ. V) είναι ο Λέπρεος που χάρισε το όνομά του στην πόλη, στο Κάστρο και την περιοχή. Από αυτόν η περιοχή ονομάστηκε Λεπρεάτις. Ο Παυσανίας αναφέρει για το Λέπρεο πως ήταν γιος του Γλαύκωνα, που ήταν γιος του θεού της θάλασσας Ποσειδώνα. Σαν εγγονός του Ποσειδώνα ο Λέπρεος ήταν τόσο φαντασμένος που προκάλεσε ακόμα και τον Ηρακλή σε αγώνα ποιος από τους δυο τους θα σφάξει ακόμα, θα γδάρει, θα ψήσει και θα φάει ένα πελώριο ταύρο. Στον αγώνα αυτόν ο Λέπρεος ήρθε ισόπαλος με τον Ηρακλή. Αποθρασύνθηκε τότε ο Λέπρεος από την ισοπαλία και συμβούλευσε το βασιλιά της Ήλιδας Αυγεία να μην δώσει την αμοιβή του στον Ηρακλή για το καθάρισμα των απέραντων στάβλων του για μια μέρα καθώς ξέρουμε από τη μυθολογία τον πέμπτο μεγάλο άθλο του Ηρακλή.
Έμαθε ο Ηρακλής πως η άρνηση της πληρωμής του ήταν ο Λέπρεος, και τον κάλεσε σε μονομαχία που την αποδέχθηκε αυτός. Στην μονομαχία αυτή ο Ηρακλής σκότωσε το Λέπρεο. Άλλη παράδοση πάλι μιλάει για του πρώτους κατοίκους ότι ήταν οι Καύκωνες και οι Μινύες και ότι ο πατέρας του σοφού Νέστορα του Τρωικού πολέμου Νηλέας ήρθε με τους Λάπηθες από τη Θεσσαλία, έκανε μάχες με τους ντόπιους κατοίκους, νίκησε και κατέλαβε τον τόπο και το κάστρο. Στη συνέχεια οι ξενόφερτοι Λάπηθες συγχωνεύτηκαν με τους ντόπιους και κατοίκησαν την περιοχή που ονομάστηκε Λεπρεάτις. Στα έπη του Ομήρου αναφέρεται το Λέπρεο σαν μια μεγάλη και πλούσια πολιτεία που επίνειό της ήταν το λιμάνι της Νέδας. Η ζωή του Λεπρέου συνεχίστηκε αδιάκοπη από τα πανάρχαια χρόνια μέχρι τα μεταγενέστερα.
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ
Η αρχαία ακρόπολις του Λεπρέου βρίσκεται στις τελευταίες απολήξεις του όρου Μίνθη, βορείως του ποταμού Νέδα. Η μεγάλη στρατηγική της σημασία στην αρχαιότητα οφείλεται στην θέση της, αφού είχε τον έλεγχο των χερσαίων οδών που οδηγούσαν από την Μεσσηνία προς την Ηλεία και από το Ιόνιο προς την Αρκαδία. Γι’ αυτό την διεκδικούσαν κατά περιόδους οι Μεσσήνιοι, οι Λάκωνες και οι Αρκάδες αλλά κυρίως οι Ηλείοι. Υπήρξε η σημαντικότερη πόλη της Τριφυλίας και πρωτοστάτησε στους αγώνες ανεξαρτησίας των Τριφυλιακών πόλεων εναντίον των Ηλείων. «Λεπρεάται μεν εκ της Τριφυλίας μόνοι» συμμετείχαν στη μάχη των Πλαταιών και το όνομά τους γράφθηκε στο βάθρο του αγάλματος του Ολυμπίου Διός. Το 219 π.χ. το Λέπρεο παραδόθηκε αμάχητη στο βασιλιά της Μακεδονίας Φίλιππο Ε΄ και το 196 π.χ. εισήλθε ως ανεξάρτητο κράτος στην αχαϊκή συμπολιτεία. Από την κατάκτηση των ρωμαίων το 146 π.χ. αρχίζει η παρακμάζουσα πορεία της πόλης.
Ίχνη κατοίκησης εντοπίζονται από την αρχαϊκή ως τη ρωμαϊκή περίοδο αλλά τα σωζόμενα κατάλοιπα ανήκουν στα ύστερα κλασσικά και κυρίως στα ελληνιστικά χρόνια. Το τείχος με περίμετρο περί τα 800 μέτρα και ανώτατο σωζόμενο ύψος 4.5 μέτρα διαθέτει πύργους και είναι κατασκευασμένο με πώρινους και ασβεστολιθικούς δόμους. Οι πρώτες έρευνες του Dorpfeld το 1891 και στη συνέχεια οι ανασκαφές του Knell το 1978 στο νότιο τμήμα της ακρόπολης αποκάλυψαν τον δωρικό περίπτερο ναό της Δήμητρας (6*11 κίονες) με το βωμό του, που χρονολογείται στο πρώτο μισό του 4ου αιώνα π.χ.. Λείψανα της κάτω πόλης σώζονται στα νοτιοανατολικά της ακρόπολης.
Η συστηματική ανάδειξη της ακροπόλεως πραγματοποιήθηκε κατά τα έτη 2002-2003από την Ζ΄ εφορία προϊστορικών και κλασσικών αρχαιοτήτων. Αρχαία ισχυρή πόλη, κτισμένη σε στρατηγικό σημείο αφού ήλεγχε τα περάσματα για Ηλεία, Μεσσηνία και Αρκαδία. Η πόλη βρισκόταν σε διαρκείς αγώνες κατά των Ηλείων, των οποίων υπήρξαν οι σκληρότεροι αντίπαλοι. Η διεκδίκηση του Λεπρέου από τους Ηλείους, τους οδήγησε στην ανοιχτή σύγκρουση με τους Σπαρτιάτες, οι οποίοι εισέβαλαν και ερήμωσαν την Ηλεία, στα τέλη του 5ου αιώνα π.χ.
Το Λέπρεο ήταν μέρος της Αχαϊκής συμπολιτείας , ενώ το 146 π.χ. οι ρωμαίοι το προσαρτούν πάλι στην Ηλεία. Το Μεσαίωνα καταστράφηκε από βαρβαρικές επιδρομές. Η κατοίκηση αρχίζει ήδη από τους νεολιθικούς χρόνους. Ανασκάφηκε προϊστορική ακρόπολη, καθώς και οικισμός της ΠΕΙΙ περιόδου. Από τα τείχη της πόλης σώζονται ελάχιστα υπολείμματα. Η ακρόπολη κλασσικών και ελληνιστικών χρόνων διαθέτει τείχη με τετράφωνους πύργους οι οποίοι σώζονται σε ύψος 4 μέτρων. Ερείπια περίπτερου ναού, δωρικού ρυθμού, χρονολογούνται στους κλασσικούς χρόνους. Ο ναός αποδίδεται στη θεά Δήμητρα και έχει 6 κίονες στις στενές και 11 στις μακρές πλευρές. Σε μικρή απόσταση από το ναό αποκαλύφθηκαν θεμέλια βωμού. Στην περιοχή έχουν βρεθεί τάφοι, οι οποίοι τοποθετούνται στην περίοδο από τους αρχαϊκούς έως τους ρωμαϊκούς χρόνους.
