ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΒΙΛΑΕΤΗΣ: Ο αγνός αγωνιστής και η ιστορική μάχη στα Σμιλεϊκα Αμπέλια στις 10 Μαϊου 1821
201 χρόνια από τον ηρωϊκό θάνατο του Πύργιου Αγωνιστή
Γράφει ο Θεόδωρος Λάμπρος
(Ιστορικός – Συγγραφέας – Διαχειριστής του ιστορικού πόρταλ “Το
skalistiri.news σκαλίζει το 1821 και Αρχισυντάκτης στην ηλεκτρονική
εφημερίδα skalistiri.news).
Ο νομός Ηλείας είναι ένας νομός με πλούσια ιστορία. Πολλοί υπήρξαν
οι αγνοί αγωνιστές που πολέμησαν και θυσιάστηκαν για την
ελευθερία του τόπου μας και πολλούς απ’ αυτούς είτε δεν τους
γνωρίζουμε είτε γνωρίζουμε ελάχιστα για την ζωή και τη δράση τους.
Ένας απ’ αυτούς τους αγωνιστές υπήρξε και ο Πυργιώτης
Χαράλαμπος Βιλαέτης που έδρασε την περίοδο της Ελληνικής
Επανάστασης. Ο Χαράλαμπος Βιλαέτης συνέβαλε αποφασιστικά στον
ξεσηκωμό της Ηλείας κατά του Οθωμανικού ζυγού και έπεσε ηρωϊκά
σαν άλλος Αθανάσιος Διάκος στην ιστορική μάχη που έγινε σαν
σήμερα πριν 201 χρόνια στα Σμιλεϊκά Αμπέλια στην σημερινή περιοχή
του δ.δ. Λαντζοϊου στις 10 Μαϊου 1821.
Η οικογένεια Βιλαέτη
Η οικογένεια Βιλαέτη καταγόταν από τα Βελά Ιωαννίνων. Κατά τη
μετοίκησή της γύρω στο 1650 από τον τόπο καταγωγής της στον Πύργο,
έφερε μαζί της την τιμή του προστάτη και ευεργέτη της Αγίου
Χαραλάμπους, καθώς και παλιά οικογενειακή εικόνα του.
Οι Βιλαεταίοι, από τους πρώτους οικιστές του Πύργου μαζί με τους επίσης
ηπειρωτικής καταγωγής Αχόλους, στους οποίους απαντάται ως
βαπτιστικό το όνομα Χαράλαμπος, έκτισαν και το ιστορικό ναΰδριο
προς τιμήν του Αγίου, εντός του οποίου εναπέθεσαν το οικογενειακό
κειμήλιο της εικόνας του το 1687. Σε αυτό «μέχρις εσχάτων
ηκκλησιάζοντο οι Βιλαεταίοι», όπως έγραφε ο αείμνηστος
Γυμνασιάρχης Γεώργιος Παπανδρέου στο βιβλίο του «Η Ηλεία διά
μέσου των αιώνων».
Στα χρόνια της Οθωμανικής κυριαρχίας, η οικογένεια Βιλαέτη είχε
στην κατοχή της τεράστιες εκτάσεις γης και είχε αναδειχθεί σε μια από
τις σπουδαιότερες οικογένειες της περιοχής. Χαρακτηριστικό είναι πως
κατά την προεπαναστατική περίοδο, τρία μέλη της οικογένειας είχαν
εκλεγεί πρόκριτοι του Πύργου.
Η δράση της οικογένειας Βιλαέτη κατά τη διάρκεια της Επανάστασης ήταν αρκετά σημαντική, ενώ αναμείχθηκε και στα πολιτικά ζητήματα. Ουσιαστικά η πολιτική της δράση
τερματίζεται με το θάνατο του Λύσανδρου Βιλαέτη. Χαρακτηριστικό της ισχύος της οικογένειας είναι πως το 1848 υποκίνησε εξέγερση εναντίον του βασιλιά Όθωνα. Μέλη από την
οικογένεια, τα οποία διακρίθηκαν ήταν οι Ιωάννης, Κωνσταντίνος,
Νικόλαος, Λύσανδρος και ασφαλώς ο Χαράλαμπος Βιλαέτης!
Χαράλαμπος Βιλαέτης: ο οπλαρχηγός του Πύργου
ΦΩΤΟ – Xaralabos Vilaetis – Ο Πύργιος αγωνιστής
Χαράλαμπος Βιλαέτης όπως τον αποτύπωσε ο Ηλείος
καλλιτέχνης Κώστας Πέππας.
Πρόκειται για ένα από τα σπουδαιότερα μέλη της οικογένειας Βιλαέτη.
Γεννήθηκε το 1780 ή το 1781 στον Πύργο και το 1806, καταδιωκόμενος
από τους Τούρκους, κατέφυγε στην Αγγλοκρατούμενη Ζάκυνθο, όπου
και υπηρέτησε στον αγγλικό στρατό με το βαθμό του λοχαγού στο
πλευρό του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, με τον οποίο δημιούργησε ισχυρή
φιλία.
Από όσα αναφέρονται σε βρετανικά έγγραφα της εποχής, ο
Χαράλαμπος Βιλαέτης ήταν από τους ικανότερους αξιωματικούς και
διακρίθηκε μάλιστα και στη μάχη της Λευκάδας το 1810. Εννέα χρόνια
αργότερα, μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και το 1821 αναγνωρίστηκε ως
αρχηγός των Ελλήνων στην ευρύτερη περιοχή του Πύργου.
Η Εκστρατεία του Χ. Βιλαέτη εναντίον του Λάλα
και ο ηρωϊκός του θάνατος στο Λαντζόι τον Μάιο του 1821
Οι Λαλαίοι Τουρκαλβανοί από την έναρξη της Επανάστασης στην Ηλεία
αποτελούσαν μια μόνιμη απειλή για τους Έλληνες Επαναστάτες. Αυτό
το αποδεικνύουν οι επιθέσεις που ήδη είχαν πετύχει με θεαματικά
αποτελέσματα: Την επίθεσή τους εναντίον των Ελλήνων Μαχητών που
πολιορκούσαν το Χλεμούτσι και τους εκεί κλεισμένους Τούρκους, (27-
28 Μαρτίου), την επίθεση στη πόλη του Πύργου (3 Απριλίου 1821) και
την επίθεση εναντίον της Αγουλινίτσας (24 Απριλίου 1821).
Με πρωτοβουλία του Πύργιου αγωνιστή Χαραλάμπη Βιλαέτη θα
ξεκινήσει μια εκστρατεία κατά των Λαλαίων Τουρκαλβανών, η οποία θα
οδηγήσει στη Μάχη του Λαντζοϊου και τον ηρωϊκό του θάνατο τον Μάιο
του 1821.
Κατά τον Κώστα Κυριακόπουλο, ο Βιλαέτης ήταν αυτός που πρότεινε
να περιορίσουν τους Λαλαίους στην περιοχή τους, έτσι ώστε να μην
απειληθούν ξανά οι επαναστατικές εστίες στην Ηλεία.
Ο Χαραλάμπης Βιλαέτης συνεννοήθηκε με τον Πρόκριτο της
Γαστούνης Γεώργιο Σισίνη για να συνεκστρατεύσουν κατά του Λάλα.
Ο Σισίνης του υποσχέθηκε την βοήθειά του, που τελικά δεν θα φθάσει
στην εκστρατεία αυτή (αντίθετα ο Γεώργιος Σισίνης συμμετείχε στην
κύρια φάση της πολιορκίας που οδήγησε στην Άλωση του Λάλα,
μερικές εβδομάδες αργότερα).
Η απόφαση για περιορισμό των Λαλαίων στο Λάλα, κατά τον
Κυριακόπουλο και με βάση τις υπάρχουσες ιστορικές πηγές, ήταν
αποκλειστικό έργο του Βιλαέτη. Έτσι ο οπλαρχηγός αυτός προετοίμαζε
το έδαφος για την πολιορκία και την Άλωση της Τριπολιτσάς, γεγονότα
που θα επακολουθήσουν από το θέρος έως τον Σπετέμβριο του 1821.
Η Εκστρατεία του Βιλαέτη ξεκινά
Ο Χαραλάμπης Βιλαέτης επικεφαλής 500 Πυργίων, Ζακυνθίων και
Ηλείων από τα γύρω χωριά ξεκίνησε την πορεία του και
στρατοπέδευσε κοντά στο χωριό Στρέφι (που απείχε τρεις ώρες δρόμο
από το Λάλα).
Στην δύναμη αυτή προστέθηκαν Τριφύλιοι αγωνιστές που βρίσκονταν
κοντά στην Βολάντζα (σημερινή Αλφειούσα), μετά τη μάχη της
Αγουλινίτσας.
Σε αυτούς ήσαν ο Δημήτρης Κινάς και ο Σταύρος Σαρενίτης μαζί με
περίπου 100 Τριφυλίους. Ο Κινάς και ο Σαρενίτης θα πολεμήσουν και
θα πέσουν ηρωϊκά στο πλευρό του Βιλαέτη. Αφού έφτασε στο Στρέφι, ο
Βιλαέτης στέλνει σαν προφυλακή 100 Πυργίους και Ζακυνθίους υπό
τους Γεώργιον Κόλλια (αρχηγό των Πυργίων) και τους Δημήτριο και
Παναγιώτη Καμπασαίους (αρχηγούς των Ζακυνθίων). Οι Καμπασαίοι
είχαν πολεμήσει και στην Μάχη του Πύργου.
Το χρονικό της Μάχης
Το πρωί της 10 ης Μαϊου 1821 1500 Λαλαίοι μ’ επικεφαλής τον Ραΐτ Αγά,
εκστρατεύουν κατά των επαναστατημένων δυνάμεων που βρίσκονταν
στο χωριό Λαντζόι, κατέλαβαν μερικά σπίτια και πολιορκούν τους
Έλληνες, που βρίσκονται προς την ανατολική πλευρά του χωριού.
Στην μάχη που δόθηκε εκεί στο χωριό, αμυνόμενοι και επιτιθέμενοι
πολέμησαν με περίσσιο θάρρος. Στην πρώτη τους επίθεση, σκοτώθηκε ο γιος του ιδιοκτήτη του χωριού Χελιδόνι Νεζίφ Καρά- Χούζος.
Ποιος ήταν όμως ο Καραχούζος;
Ο Χρυσανθακόπουλος αναφέρει τον Καραχούση Αγά, που ήταν ιδιοκτήτης υδρόμυλου (νερόμυλου) που σήμερα ονομάζεται «Μύλος Καραχούση» και βρίσκεται Δυτικά του Λάλα.
‘Άλλος σπουδαίος Λαλαίος πολεμιστής ήταν ο Μπεκίρ Αγάς. Υπήρξε
ατρόμητος πολεμιστής, επικεφαλής των ιππέων του Λάλα. Μεγάλο
ρόλο έπαιξε στη μάχη του Λαντζοϊου, όταν ηγούμενος σώματος ιππέων
πολεμιστών και μέσω της Άβουρας (περιοχή μεταξύ των χωριών Μηλιές
και Νεράιδα) πολιόρκησε τους ευρισκόμενους στο Λαντζόι Χριστιανούς,
οι οποίοι είχαν καταλάβει πολλές οικίες του χωριού.
Κατεδίωξε τους εκεί Έλληνες και ενώθηκε με τους ομοεθνείς του που πολεμούσαν κατά
του Βιλαέτη. Συνέβαλε και αυτός στην ήττα και τον φόνο του Βιλαέτη
και των συντρόφων του. Φέρεται να συμμετείχε επίσης στις μάχες του
Πύργου, της Αγουλινίτσας και στο Πούσι.
Τα πύρινα λόγια του Χ. Βιλαέτη
και το πέρασμα στην Αθανασία
Ο δε Χαράλαμπος Βιλαέτης, ο αρχηγός των όπλων της
επαναστατημένης Ηλείας, που είχε στρατοπεδεύσει στο λόφο του
Στρέφι, εκείνη την ημέρα κατά πάσα πιθανότηνα, να είχε μετέβη στο
παλιόκαστρο της Ώλενας, όπου το φρουρούσαν οι Πυργαίοι Γεώργιος
Κόλλιας και Σαράντης Γορδούλης, οι οποίοι είχαν αναλάβει την αρχηγία
του σώματος τριάντα ανδρών, του επίσης Πυργαίου Γιάννη
Γιαννόπουλου.
Μόλις ο Βιλαέτης αντιλήφθηκε ότι εγένετο μάχη, κατά τον Ιωάννη
Φιλήμονα, είπε στα παλικάρια του: «Όποιος είναι Χριστιανός και
παλικάρι ας έλθει μαζί μου».
Στην αυτή του την πρόσκληση τον ακολούθησαν εκατό περίπου μαχητές
του, και έσπευσε ταχύτατα για να βοηθήσει τους εκεί αμυνόμενους στο
χωριό Λαντζόι.
Δεν κατέβηκε μέσω του χωριού Αρβανίτη και Καράτουλα, αλλά για να
ξεγελάσει τους Λαλαίους, που όπως υπολόγιζε να είχαν προφυλακές
προς την ορεινή δίοδο, μετέβη δια της πεδινής διαδρομής και δια μέσω
των δασώδων λόφων προς την περιοχή του Σμύλα, όπου υπήρχε και
ένας νερόμυλος.
Οι δε Λαλαίοι, μόλις αντιλήφθηκαν τις κινήσεις του Βιλαέτη, άφησαν
μια μικρή δύναμη να συνεχίζει την πολιορκία των σπιτιών στο Λαντζόι
και έσπευσαν να εμποδίσουν το στρατιωτικό σώμα του Βιλαέτη να
πλησιάσει στο χωριό και του έστησαν ενέδρα.
Το σώμα των Ελλήνων όταν προσεβλήθη από την ενέδρα των Λαλαίων
αποδεκατίστηκε και διεσκορπίσθηκε, εκεί δε φονεύθηκε και ο Σταύρος
Σαρεντίτης. Οι Τούρκοι δεν σταμάτησαν, αλλά παρακολουθούσαν τις
κινήσεις του Βιλαέτη και τον κατεδίωκαν.
ΦΩΤΟ – Mnimio Vilaeti – Το μνημείο που έχει
ανεγερθεί στον τόπο θυσίας του Χαράλαμπου Βιλαέτη
στην θέση Σμιλεϊκά Αμπέλια στην περιοχή Λαντζόι
Πύργου.
Τα ματωμένα Αμπέλια
Ο Βιλαέτης, κατά τον Ιωάννη Φιλήμονα, με δεκαπέντε Πυργαίους και
με δεκατρείς Τριφύλιους ταμπουρώθηκε σ’ ένα αμπελώνα.
Το τουρκικό ιππικό, που ξεπερνούσε τους χίλιους πολεμιστές,
κατευθύνθηκε προς τις θέσεις του, σε σχήμα βεντάλιας και εντός ολίγου
τον περικύκλωσε.
Η εξέλιξη της άνισης μάχης, ήταν γρήγορη και το τέλος άμεσο.
Στην πρώτη επίθεση σκοτώνονται δώδεκα άνδρες του Βιλαέτη και ο
ίδιος τραυματίζεται στο κεφάλι.
Όταν τέλειωσαν τα πυρομαχικά του, ο Βιλαέτης, βγήκε από το
ταμπούρι του και σκότωσε ένα τούρκο αξιωματούχο, όμως πίσω του
που βρισκόταν κάποιος αράπης τον πυροβόλησε με μια πιστόλα και
τον σκότωσε και τοιουτοτρόπως όπως ήταν αναμενόμενο, τελείωσε
και η φονική αναμέτρηση.
Οι Λαλαίοι Τουρκαλβανοί του έκοψαν το κεφάλι, το παλούκωσαν και
αφού τον περιέφεραν στα χωριά, κατέληξαν με τυμπανοκρουσίες και
αλλαλαγμούς στο περιβόητο Λάλα Ο Χαράλαμπος Βιλαέτης ήταν
μόλις 40 χρονών.
Στην μάχη αυτή σκοτώθηκαν εικοσιπέντε σύντροφοι του και οι
γενναίοι τριφύλιοι οπλαρχηγοί Δημ.Κινάς, Αναγ. Δονάς και οι εκ
Ζακύνθου αδελφοί Καμπασαίοι ηρωικώς αγωνισθέντες. Οι Τούρκοι
είχαν από 35 έως 50 νεκρούς.
ΦΩΤΟ – Ioannis Milaitis – Ο Εικονιζόμενος αγωνιστής
που τον φιλοτέχνησε ο Γερμανός Καρλ Κρατσάιζεν δεν
είναι ο Χαράλαμπος Βιλαέτης όπως λαθεμένα έχει
γραφτεί αλλά ο Ιωάννης Μαρκής – Μηλαϊτης –
Προεστός των Ψαρών και Διοικητής Ηλείας με έδρα
τον Πύργο.
«Ένας άλλος Αθανάσιος Διάκος»
ΦΩΤΟ – Dionisios Kokkinos
Ο Διονύσιος Κόκκινος χαρακτήρισε δίκαια τον Χαραλάμπη Βιλαέτη και
τον θάνατό του αντάξιο του Αθανασίου Διάκου στη γέφυρα της
Αλαμάνας.
Όπως ανέφερε «Κατ’ αυτόν τον τρόπο απέθανεν ο ήρως της Ηλείας, ο
προασπιστής του Πύργου, εις ηλικίαν μόλις 40 ετών. Ο ηρωϊσμός του
και η αυτοθυσία του κατά την μάχη του Λαντζοϊου ενθυμίζουν τον
Αθανάσιο Διάκον εις την Αλαμάνα και τον Αθανάσιο Καρπενησιώτη εις
το Σκουλένι.
Ηρνήθηκε να εγκαταλείψει το πεδίον της μάχης και έμεινε με τους
ολίγους άνδρας του μαχόμενος και αποφασισμένος ν’ αποθάνει.
Καταλέγεται και αυτός μεταξύ των ανδρών, των οποίων ο θάνατος κατά
την αρχή της Επαναστάσεως εστέρησαν τον πολυτεή αγώνα πολυτίμων
αρχηγών.
