Δ. Μπουλούτας: Οι προοπτικές κρουαζιέρας για το Κατάκολο & τα πράσινα λιμάνια πόλος ανάπτυξης

Η οικονομική δραστηριότητα της κρουαζιέρας, συζητείται πολύ, τελευταία στην Ελλάδα, ως μια από τις δραστηριότητες που μπορεί να αποτελέσει πηγή εισρέοντος συναλλάγματος για τη χώρα. Ο τομέας της κρουαζιέρας, φαίνεται να είναι αρκετά ελπιδοφόρος καθως αποτελεί σημείο τομής του τουρισμού .

Με τις σκέψεις αυτες προσπαθουμε να δούμε προϋποθέσεις που παρουσιάζονται στη χώρα και το ΚΑΤΑΚΟΛΟ ειδικότερα για την κρουαζιέρα, δεδομένης της αλλαγής του θεσμικού πλαισίου και της αυξημενης ζητησης που αφορούν τους τοπικούς χώρους υποδοχής (λιμένες και ευρύτερες τους περιοχές).

Συμπεραίνει πως η επιτυχής έκβαση του εγχειρήματος απαιτεί ετοιμότητα, ανταπόκριση, βούληση, σχεδιασμό, κλπ και από τον ίδιο τον τοπικό χώρο και διατυπώνει προτάσεις πολιτικής γι αυτά τα θέματα.

Η κρουαζιέρα με σταθερό παράγοντα κάθε φορά την θαλάσσια μεταφορά, μπορεί να προσφέρει μεγάλης ποικιλίας και διαφοροποίησης τουριστικό προϊόν.

Το χαρακτηριστικό της μεγάλης ποικιλομορφίας της κρουαζιέρας είναι και εκείνο που της προσδίδει μεγάλη δυναμική αφού μπορεί να ικανοποιεί πολλά ενδιαφέροντα και προτιμήσεις καταναλωτών. Έτσι ανάλογα με τον σκοπό, την διάρκεια, το μέρος και τις υπηρεσίες/ανέσεις που προσφέρονται στους επιβάτες, μπορεί να έχουμε Κρουαζιέρες ειδικού σκοπού

Επίσης η κρουαζιέρα σαν τρόπος διακοπών μπορεί να συνδυάσει τόσο τον συμβατικό τουρισμό όσο και τον εναλλακτικό. Δηλαδή μπορεί να έχουμε διακοπές, στην λογική, ήλιος-θάλασσα αλλά και κρουαζιέρες για θρησκευτικό τουρισμό, αθλητικό, ιαματικό κλπ. Ακόμη όμως η κρουαζιέρα μπορεί να αποτελέσει μέρος του τουρισμού εμπειριών, μία σύγχρονη μορφή τουρισμού, όπου ο τουρίστας σταματάει να γίνεται παθητικός αποδέκτης και συμμετέχει ενεργά Δηλαδή ο επισκέπτης αντί να αποβιβαστεί από το πλοίο και να επισκεφτεί αξιοθέατα της περιοχής, κάποια παραλία κλπ αναζητεί να κάνει αναρρίχηση ή ιστιοπλοΐα συμμετέχοντας στην διαμόρφωση των πραγμάτων.

Ο κλάδος της κρουαζιέρας συγκαταλέγεται ανάμεσα στους πλέον αναπτυσσόμενους τομείς της τουριστικής βιομηχανίας. Η βιομηχανία της κρουαζιέρας στην αρχή της δεκαετίας του ’80 είχε 1,5 εκατ. επιβάτες και το 2009 είχε 15,5 εκατ., διατηρώντας πολύ υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης. Το στοιχείο αυτό, σύμφωνα με προβλέψεις σημαντικών αναλυτών του χώρου, αναμένεται να διατηρηθεί, αφού εκτιμάται ένας μέσος ρυθμός ανάπτυξης για τα επόμενα χρόνια της τάξης του 5,5% Royal Caribbean Cruises, 2010

Η κρουαζιέρα στην Ευρωπαϊκή Ήπειρο είναι συνεχώς αυξανόμενη με την περιοχή της Μεσογείου να κατέχει δεσπόζουσα θέση σε αυτή. Η περιοχή της Μεσογείου αποτελεί ιδιαίτερα ελκυστικό προορισμό για τουρίστες και εταιρείες κρουαζιέρας καθώς διαθέτει συγκριτικά και ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα έναντι άλλων περιοχών Η ανάπτυξη της κρουαζιέρας στην λεκάνη της Μεσογείου και ακόμη περισσότερο στο Ανατολικό τμήμα της συμβαδίζει σε μεγάλο βαθμό με την ελληνική ανάπτυξη του κλάδου.

Η ελληνική κρουαζιέρα μεσουρανούσε την δεκαετία του ’80 με ελληνικές εταιρείες όπως η Ηπειρωτική, η Chandris Fantasy και Celebrity Cruises που αποτέλεσαν πρότυπο και πρόδρομο των σημερινών προορισμόν Τα τελευταία χρόνια η κρουαζιέρα ανθεί στην ελληνική επικράτεια (850.000 επιβάτες το 2004 και 5.700.000 το 2009) και είναι σταθερά μέσα στις τέσσερεις μεγαλύτερες της Ευρώπης (ΕΛ.ΣΤΑΤ).

Μοναδικό μελανό σημείο αποτελεί η συρρίκνωση της ελληνόκτητης κρουαζιέρας ή οποία ήρθε ως αποτέλεσμα της αδυναμίας προσαρμογής της στις θεσμικές, οικονομικές και γενικότερες αλλαγές που απαιτούσε η εξέλιξη του κλάδου.

Τα οικονομικά οφέλη της κρουαζιέρας για καθένα από τους εμπλεκόμενους παράγοντες (εταιρείες, κράτη, επιχειρήσεις, τοπικές κοινωνίες κλπ) αποτελούν ίσως τον βασικότερο λόγο ενασχόλησης τους με τον κλάδο. Το γεγονός αυτό βέβαια δεν είναι καθόλου τυχαίο αφού η δραστηριοποίηση της κρουαζιέρα μόνο στην Γηραιά Ήπειρο συνεπάγεται 32,2 δις ευρώ ολικά έσοδα και περίπου 14,2 δις ευρώ άμεσες δαπάνες προερχόμενες από επιβάτες και εταιρείες. Εντυπωσιακή είναι και η μεταβολή των συγκεκριμένων οικονομικών στοιχείων αφού σημειώθηκε αύξηση 69% στα ολικά έσοδα και 71% Σημαντικό θετικό οικονομικό αντίκτυπο έχει η κρουαζιέρα επίσης και στην δημιουργία θέσεων απασχόλησης

Το μεγάλο ζητούμενο είναι πως κατανέμονται τα οικονομικά οφέλη και από τι εξαρτάται το ύψος τους. Από μελέτες έχει αποδειχτεί ότι τα οφέλη συγκεντρώνονται κυρίως σε χώρες που συγκεντρώνουν κατασκευαστικές κλίνες για κρουαζιερόπλοια αλλά ταυτόχρονα φιλοξενούν τα γραφεία των εταιρειών και προσφέρουν μία σειρά υπηρεσιών προς αυτές Μια άλλη παράμετρος είναι αν το λιμάνι μίας περιοχής είναι home-port, οπότε ο κάθε επιβάτης ξοδεύει κατά μέσο όρο γύρω στα 100 € ενώ αν είναι port of call, το ποσό αυτό ανέρχεται στα 50 € (στοιχεία από την μελέτη του European Cruise Council), με αντίστοιχη πορεία να ακολουθούν και οι δαπάνες της εταιρείας προς το λιμάνι και την ευρύτερη περιοχή Τέλος, τα οικονομικά οφέλη εξαρτώνται από την τουριστική ωριμότητα ενός προορισμού και από τις πολιτικές του τοπικού χώρου προκειμένου να επωφεληθεί από τον κλάδο. Από τα προαναφερθέντα εξηγείται εν μέρει η υστέρηση και η ανακολουθία ανάμεσα στην μεγάλη παρουσία της κρουαζιέρας στην Ελλάδα και στον φτωχό οικονομικό αντίκτυπο που

παρουσιάζει

Οι περισσότερες προσεγγίσεις συγκλίνουν στην διαπίστωση ότι η ανάπτυξη του κλάδου είναι απόρροια δύο ομάδων παραγόντων, των χαρακτηριστικών των λιμένων (site characteristics) και των φυσικών και πολιτιστικών χαρακτηριστικών των περιοχών τους (situation characteristics). Τα πρώτα σχετίζονται με τα φυσικά χαρακτηριστικά των λιμένων (βάθη λιμενολεκάνης, υποδομές λιμένα, προσφερόμενες υπηρεσίες προς επιβάτες και πλοίο κλπ) ενώ τα δεύτερα με τα χαρακτηριστικά εκείνα που διαθέτει η ευρύτερη περιοχή και την καθιστούν ελκυστικό προορισμό για τουρισμό.

Είναι προφανές ότι μία ισορροπία στις δύο κατηγορίες είναι η ιδανική περίπτωση και σε αυτή την βάση πρέπει να δομεί τις ενέργειες της η κεντρική διοίκηση αλλά κυρίως ο τοπικός χώρος που είναι ο άμεσα ωφελημένος από την κρουαζιέρα. Από μελέτες που έχουν γίνει για να καθορίσουν το βαθμό επηρεασμού κάθε παράγοντα και λαμβάνοντας υπόψη τα ελληνικά δεδομένα, τα στοιχεία με το μεγαλύτερο δείκτη βαρύτητας φαίνεται να είναι οι υποδομές (λιμενικές και υποδομές άλλων μεταφορικών μέσων όπως τα αεροδρόμια), οι πολιτικές διαφήμισης και προώθησης, το θεσμικό πλαίσιο, η τιμολογιακή πολιτική, η ασφάλεια τα ζητήματα σχεδιασμού η πράσινη ενέργεια .

Οι δυνατότητες αξιοποίησης του κλάδου της κρουαζιέρας ως συνιστώσας ανάπτυξης για την Ελλάδα είναι μεγάλες, δεδομένου ότι οι περισσότεροι ελληνικοί προορισμοί διαθέτουν τα situation characteristics ένα λιμάνι που έχει το ελκυστικό περιβάλλον που απαιτείται, τα αξιοθέατα και όλα όσα περιλαμβάνονται στα situation characteristics μπορεί να αναπτύξει την κρουαζιέρα κάνοντας επενδύσεις στις λιμενικές υποδομές και με μία σειρά άλλες παρεμβάσεις όπως η πράσινη ενέργεια .

Στον αντίποδα η έλλειψη σύγχρονων υποδομών (λιμενικών, οδικών κλπ), η έλλειψη και αναποτελεσματικότητα των πολιτικών διαφήμισης και σχεδιασμού/προγραμματισμού, το αναχρονιστικό θεσμικό πλαίσιο και τα μεγάλα προβλήματα σε ζητήματα ασφαλείας αποτελούν τροχοπέδη για την ανάπτυξη των διακοπών κρουαζιέρας στην Ελλάδα. Επίσης αρνητικό παράγοντα αποτελεί η οικονομική κρίση που βιώνει η χώρα και οι συνέπειες της, όπως: η μείωση των πόρων και της δυνατότητας ριζοσπαστικών παρεμβάσεων αλλά και το συνεχώς μεταβαλλόμενο πολιτικό και θεσμικό περιβάλλον.

Με τις αλλαγές που θα συντελεστούν σε υποδομές, στις πολιτικές διαφήμισης κλπ θα μπορέσουν λιμάνια όπως ο Πειραιάς, το Ηράκλειο και το Κατάκολο να καταστούν home-ports για την Ανατολική Μεσόγειο. Αυτό το γεγονός συνδυαστικά με τις παρεμβάσεις στα ελληνικά ports of calls θα μεγιστοποιήσουν τα θετικά οφέλη της κρουαζιέρας (απασχόληση, εισόδημα για τους τοπικούς χώρους κλπ) έτσι ώστε να συμβαδίζουν με την επισκεψιμότητα που έχουν οι ελληνικοί προορισμοί κρουαζιέρας. Τέλος, θα μειωθούν οι αρνητικές συνέπειες από τον συγκεντρωτισμό της κρουαζιέρας σε λίγες περιοχές αλλά και την έλλειψη πολιτικών-σχεδιασμού-προγραμματισμού που δημιουργεί αλλοίωση των τοπικών χαρακτηριστικών των περιοχών, επιβάρυνση ιστορικών περιοχών και μία σειρά αλλά προβλήματα.

Για την ανάπτυξη της κρουαζιέρας στην Ελλάδα αλλά πολύ περισσότερο για την μεγιστοποίηση των ωφελειών (οικονομικών και άλλων) και τον περιορισμό των αρνητικών επιπτώσεων απαιτούνται βελτίωση των πολιτικών προώθησης της ελληνικής κρουαζιέρας.

Θα πρέπει να γίνουν σημαντικές παρεμβάσεις στις λιμενικές υποδομές αλλά και στις υποδομές των αεροδρομίων που εξυπηρετούν home-ports ώστε να μπορούν να φιλοξενήσουν διεθνείς πτήσεις. Οι επενδύσεις στις λιμενικές υποδομές θα πρέπει να κινούνται στην λογική της πολλαπλής εκμετάλλευσης τους, τόσο για την ακτοπλοΐα, την κρουαζιέρα, την μεταφορά φορτίων όσο και για την φιλοξενία μεγάλων σκαφών αναψυχής (mega yachts). Αντίστοιχη λογική και πρόβλεψη θα πρέπει να υπάρχει και στις υπόλοιπες επενδύσεις όπως για παράδειγμα στους επιβατικούς σταθμούς.

Θα πρέπει να υπάρξουν αποδοτικότερες πολιτικές προώθησης, οι οποίες να ακολουθούν μία συνολικότερη προσέγγιση για την ανάπτυξη της κρουαζιέρας στην χώρα. Παράλληλα θα πρέπει να γίνει καλύτερη δικτύωση των λιμένων και στον τομέα αυτόν προκειμένου να μειωθεί το κόστος, να αυξηθεί η αποτελεσματικότητα και να γίνει ανταλλαγή βέλτιστων

Στον τομέα του προγραμματισμού θα πρέπει να γίνεται σωστότερος προγραμματισμός των αφίξεων των κρουαζιερόπλοιων και συνδυασμός τους με τα χερσαία μέσα μεταφορών, τα ωράρια λειτουργίας των χώρων επίσκεψης και των καταστημάτων. Στο σκέλος του σχεδιασμού θα πρέπει να προβλέπεται η καλή διασύνδεση των λιμανιών με την ενδοχώρα και τα σημεία ενδιαφέροντος και να γίνεται σωστότερη χωροθέτηση των λιμένων.

Στον τομέα της ασφάλειας θα πρέπει να βελτιωθούν οι ασκούμενες πρακτικές ενώ σε κάποιες περιπτώσεις θα πρέπει να γίνουν και παρεμβάσεις στις υποδομές των λιμένων (περιφράξεις, μηχανήματα αυτόματης σάρωσης κλπ). Στην ασκούμενη τιμολογιακή πολιτική θα πρέπει να υπάρχει ένα σταθερό καθεστώς που θα προβλέπει και κίνητρα για περισσότερες προσεγγίσεις των ελληνικών λιμένων αλλά και για επενδύσεις στα λιμάνια από τις εταιρείες κρουαζιέρας.

Εν κατακλείδι, η κρουαζιέρα φαίνεται να αποτελεί μία ευκαιρία ανάπτυξης τόσο σε περιόδους οικονομικής ύφεσης όσο και γενικότερα. Στην Ελλάδα που εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τον τουρισμό και την ναυτιλία, αποτελεί χαμένη ευκαιρία να μην ασχολείται σοβαρά με την κρουαζιέρα. Η ενασχόληση με την κρουαζιέρα και το πλαίσιο ανάπτυξης που θα θέτει, θα βγάλει την Ελλάδα και το ΚΑΤΑΚΟΛΟ από την δυσχερή θέση του απλού παρατηρητή των εξελίξεων. Το ζητούμενο βέβαια σε κάθε παρέμβαση για την ανάπτυξη του κλάδου είναι να υπάρχει και η κοινωνική αποδοχή που είναι απαραίτητη προϋπόθεση .