Πέραν της πολιτικής διάστασης του ζητήματος και των ιδεολογικών αντιπαραθέσεων, το σχετικό νομοσχέδιο βρίσκεται, σύμφωνα με πληροφορίες, στο τελικό στάδιο επεξεργασίας. Εφόσον για την αναγνώριση του ομόφυλου γάμου στην Ελλάδα υπάρχει δημόσια δέσμευση προσωπικά από τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη, το σχέδιο νόμου είναι, επί της ουσίας, έτοιμο προς υποβολή για ψήφιση από τη Βουλή των Ελλήνων. Και προβλέπεται να αξιοποιεί τη διεθνή νομολογιακή εμπειρία, καλύπτοντας όλα τα επιμέρους ζητήματα που αντιμετωπίζουν τα ομόφυλα ζευγάρια, ιδιαίτερα όταν προχωρούν στη δημιουργία οικογένειας με την απόκτηση τέκνων.
Από τη σχετική νομοθέτηση του Δεκεμβρίου 2015, τα ομόφυλα ζευγάρια στην Ελλάδα έχουν τη δυνατότητα να συνάπτουν σύμφωνο συμβίωσης και θεωρητικά αυτό θα μπορούσε να είναι αρκετό. Είναι όμως κυρίως η προοπτική της τεκνοθεσίας ο καταλύτης, εξαιτίας της οποίας έρχονται στην επιφάνεια πολλά και ποικίλα ζητήματα, τα οποία καθιστούν απαραίτητη την επίλυσή τους με ξεκάθαρο και οριστικό τρόπο, χωρίς νομικά κενά.
Οταν όμως οι γονείς είναι δύο γυναίκες ή δύο άνδρες, αυτομάτως ο ένας από τους γονείς, αυτός που δεν θεωρείται «βιολογικός», καθίσταται νομικά ανύπαρκτος. Κατά συνέπεια, δεν του επιτρέπεται η πρόσβαση π.χ. στο μαιευτήριο όπου γεννιέται το παιδί του. Δεν έχει δικαίωμα να ασφαλίσει το παιδί του ως προστατευόμενο μέλος. Σε περίπτωση ασθένειας του παιδιού, ο ένας από τους δύο γονείς δεν δικαιούται να λαμβάνει αποφάσεις και αποκλείεται από κάθε συμμετοχή σε οποιαδήποτε ιατρική πράξη. Στο σχολείο, επίσης, ο μη βιολογικός γονέας δεν λαμβάνεται υπόψη από το συμβούλιο καθηγητών και δεν μπορεί να εγείρει καμία αξίωση ενημέρωσης γύρω από τις επιδόσεις ή τη διαγωγή του παιδιού του. Αν ο γονέας αποβιώσει, με ή χωρίς διαθήκη, το παιδί δεν κληρονομεί αυτοδίκαια τα όποια υπάρχοντα. Κι αν το τέκνο, προτού ενηλικιωθεί, χάσει τον βιολογικό γονέα του, βάσει του εν ισχύι Οικογενειακού Δικαίου, ο εισαγγελέας υποχρεούται να διατάξει την απομάκρυνση του παιδιού από τον άλλο ζώντα γονέα.
Η παρένθετη κύηση
Ομως, υπάρχουν ομόφυλα ζευγάρια, συνήθως με το ένα εκ των δύο μελών τους να κατέχει την ιδιότητα του Ελληνα πολίτη, τα οποία έχουν αποκτήσει τέκνα στο εξωτερικό με τεχνητή γονιμοποίηση, παρένθετη κύηση ή με τεκνοθεσία. Οι οικογένειες αυτές, ενώ αναγνωρίζονται στο εξωτερικό, στη χώρα μας αντιμετωπίζονται ως παρίες, σαν σύγχρονοι «μέτοικοι», χωρίς καμία νομική κατοχύρωση ή ορατότητα.
Το πρόβλημα της συγκεκριμένης κατηγορίας ζευγαριών και των τέκνων τους φέρεται να λύνει, με συγκεκριμένες και ειδικές διατάξεις, το νομοσχέδιο της κυβέρνησης για την κατοχύρωση του ομόφυλου γάμου. Η απλή νομοθέτηση δεν θα κάλυπτε εξ ορισμού και με αναδρομική ισχύ τις οικογένειες που έχουν ήδη δημιουργηθεί στην αλλοδαπή από Ελληνες και Ελληνίδες, οι οποίοι επιθυμούν να επαναπατριστούν και να ζήσουν στο εξής απολαύοντας πλήρη δικαιώματα, ως γονείς και ως τέκνα.
Τι γίνεται στον κόσμο
Από την 1η Ιανουαρίου του 2024, όταν δηλαδή θα προστεθεί και η Εσθονία, οι χώρες σε όλο τον κόσμο όπου ο γάμος ομόφυλων ζευγαριών διαθέτει νομική υπόσταση θα ανέρχονται σε 35. Οι 18 από αυτές, δηλαδή οι περισσότερες από τις μισές, βρίσκονται στην Ευρώπη.
Κατά τη διάρκεια της τελευταίας 20ετίας περίπου, το ένα κράτος μετά το άλλο δημιούργησε το κατάλληλο νομικό υπόβαθρο ώστε να εξισώσει τα δικαιώματα των ομόφυλων με τα ετερόφυλα ζευγάρια, ακολουθώντας το παράδειγμα της Ολλανδίας, μιας χώρας-πρωτοπόρου σε αυτόν τον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Συγκεκριμένα, η ιστορική τομή πραγματοποιήθηκε τον Δεκέμβριο του 2000, όταν το ολλανδικό κράτος αναγνώρισε διά νόμου τη σύναψη ομόφυλων γάμων, με τους πρώτους τέσσερις εξ αυτών να τελούνται το 2001. Η επόμενη χώρα ήταν το παρακείμενο Βέλγιο το 2003, κατόπιν ο Καναδάς και η Ισπανία το 2005, ενώ το 2006 οι Αρχές της Νότιας Αφρικής νομιμοποίησαν τον ομόφυλο γάμο, σε μετωπική αντίθεση προς την αντι-ομοφυλοφιλική τάση που κυριαρχεί στις περισσότερες χώρες της Μαύρης Ηπείρου.
Νορβηγία και Σουηδία το 2009 επισημοποίησαν διά νόμου την υποστήριξη των ομόφυλων ζευγαριών, κάτι που ίσχυε ήδη από πολύ πριν στην επικράτειά τους, και το 2010 προστέθηκαν η Αργεντινή, η Πορτογαλία και η Ισλανδία. Στην περίπτωση της τελευταίας, μάλιστα, ήταν η ίδια η πρωθυπουργός που έσπευσε να παντρευτεί την επί μακρόν σύντροφό της. Στο επόμενο κύμα της νομιμοποίησης, από το 2012-2013 ανήκουν οι Δανία, Βραζιλία, Γαλλία, Νέα Ζηλανδία, Ουρουγουάη. Η Βρετανία προσχώρησε το 2014 και, πανηγυρίζοντας, ο τότε αναπληρωτής πρωθυπουργός Νικ Κλεγκ αναφώνησε «ανεξαρτήτως του ποιος είσαι και ποιον αγαπάς, είμαστε όλοι ίσοι».
Το 2015 στην Ιρλανδία διεξήχθη, για πρώτη φορά παγκοσμίως, δημοψήφισμα υπέρ ή κατά της νομιμοποίησης του ομόφυλου γάμου. Το αποτέλεσμα ήταν 62% υπέρ, όπερ και οδήγησε στην αντίστοιχη θεσμοθέτηση. Το 2015 προστέθηκαν επίσης οι ΗΠΑ και το Λουξεμβούργο. Από το 2016 έως το 2023 ο ομόφυλος γάμος νομιμοποιήθηκε στην Κολομβία, στην Αυστραλία, στη Φινλανδία, στη Γερμανία, στη Μάλτα, στην Αυστρία, στο Εκουαδόρ, στην Ταϊβάν, στην Κόστα Ρίκα, στη Χιλή, στην Κούβα, στο Μεξικό, στη Σλοβενία, στην Ελβετία, στην Ανδόρα και, τέλος, στην Εσθονία.
Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, ο ομόφυλος γάμος κατοχυρώθηκε μέσω της νομοθετικής διαδικασίας, ενίοτε κατόπιν δημοψηφίσματος. Ωστόσο, σε αρκετές χώρες ήταν η δικαστική εξουσία που ώθησε την εκτελεστική να δράσει, συνήθως συμμορφούμενη προς τις διεθνείς συνθήκες περί δικαιωμάτων του ανθρώπου, ισότητας, εξάλειψης διακρίσεως κ.ο.κ.
Η απόφαση της Ε.Ε.
Σε ό,τι αφορά την Ευρωπαϊκή Ενωση, μέχρι στιγμής δεν υπάρχει κεντρική νομοθεσία που θα υποχρέωνε τα κράτη-μέλη να αναγνωρίσουν νομικά τον ομόφυλο γάμο. Ασφαλώς, όμως, κατά καιρούς εκδίδονται οδηγίες εκ μέρους των Βρυξελλών προς τις εθνικές κυβερνήσεις για τον σεβασμό των δικαιωμάτων που πρέπει να απολαύουν άτομα της κοινότητας ΛΟΑΤΚΙ+ κ.λπ. Εντούτοις, μία ιδιαίτερα σημαντική εξέλιξη σημειώθηκε το 2018, όταν με απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου ορίστηκε ότι όλα τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. θα πρέπει να αναγνωρίζουν τους ομόφυλους γάμους στις περιπτώσεις που μόνο το ένα μέλος του ζευγαριού είναι Ευρωπαίος πολίτης.
Η απόφαση αυτή είναι υπέρτερη της εκάστοτε εθνικής νομοθεσίας και αποσκοπεί στο να άρει προσκόμματα σε θεμελιώδη βιοτικά ζητήματα των πολιτών, όπως η ελεύθερη εγκατάσταση σε οποιοδήποτε μέρος της Ε.Ε. επιθυμούν. Αποτέλεσμα αυτής της δικαστικής πράξης ήταν η δημιουργία νομικού προηγούμενου, ακόμη και σε μια χώρα όπως η Βουλγαρία, όπου οι τοπικές αρχές εξαναγκάστηκαν να δεσμευτούν ότι από το 2021 και εξής θα αναγνωρίζουν τους ομόφυλους γάμους, ειδικά για ζευγάρια που επαναπατρίζονται ή μεταναστεύουν στο έδαφος της χώρας. Ασχέτως εάν η βουλγαρική νομοθεσία παραμένει καθέτως αρνητική προς τον γάμο ομοφύλων. Η ίδια συνθήκη ισχύει και στην Ελλάδα.
Υπέρμαχοι και ενάντιοι
Πέρα από το πεδίο της νομολογίας, στην πραγματική ζωή οι ομόφυλοι γάμοι στις χώρες όπου αναγνωρίζονται επισήμως αντιστοιχούν σε ένα ελάχιστο μερίδιο (ανάμεσα σε λιγότερο από 1% έως και 3,4%) επί του συνόλου των γάμων που καταγράφονται κάθε χρόνο. Συγκεκριμένα, βάσει των στατιστικών δεδομένων που τηρεί και επεξεργάζεται συστηματικά το Ινστιτούτο Ερευνών Pew, στην Ισπανία, μια χώρα με την κορυφαία επίδοση στους ομόφυλους γάμους σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη, επί συνόλου 148.588 των γάμων που έγιναν στη διάρκεια του 2021, οι ομόφυλοι ήταν περίπου 5.000, ήτοι 3,4%.
Ενα εξίσου ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι στην πλειονότητά τους οι γάμοι αυτής της κατηγορίας έγιναν μεταξύ γυναικών (56,5% έναντι 43,5% των ανδρικών ομόφυλων γάμων). Μάλιστα η υπερίσχυση των γυναικείων ομόφυλων γάμων δεν αποτελεί ισπανική εξαίρεση, απεναντίας, συνιστά την κυρίαρχη τάση παγκοσμίως. Με άλλα λόγια, ο ομόφυλος γάμος είναι πιο διαδεδομένος και δημοφιλής μεταξύ των γυναικείων παρά των ανδρικών ζευγαριών που μονιμοποιούν και επισημοποιούν τον δεσμό τους συνάπτοντας γάμο.
Ενδεικτικά, τα ποσοστά π.χ. της Ολλανδίας είναι παραπλήσια με αυτά της Ισπανίας (55,8% γυναίκες, 44,2% άνδρες), ενώ το υψηλότερο μερίδιο των γυναικείων ομόφυλων γάμων απαντάται στην Ταϊβάν, μια χώρα όπου 7 στις 10 περιπτώσεις αφορούν γυναικεία ζεύγη.
Τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ
Στην Ελλάδα μόνο υποθετικές εκτιμήσεις μπορούν να διατυπωθούν για το πραγματικό πλήθος των ενδιαφερόμενων να έλθουν εις ομοφύλου γάμου κοινωνίαν. Το μόνο αξιόπιστο δεδομένο σχετικά είναι ότι τα τελευταία χρόνια οι γάμοι στη χώρα μας κυμαίνονται πέριξ των 40.000 ετησίως και οι μεταβολές αντανακλούν το εκάστοτε κυρίαρχο αίσθημα σε συνάρτηση με τα κοινωνικά γεγονότα.
Ετσι, στα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ φαίνεται ότι το 2007 έγιναν περισσότεροι από 61.000 γάμοι, το 2020 (κυρίως εξαιτίας της πανδημίας) μόλις 31.475 και το 2022 αυξήθηκαν στους 43.355. Προφανώς, η τρέχουσα τάξη μεγέθους αποτελεί κλάσμα και κατ’ ουσίαν είναι μη συγκρίσιμη με ό,τι ίσχυε πριν από 55 χρόνια: το 1967 τελέστηκαν στην Ελλάδα 81.706 γάμοι. Οπως και να έχει όμως το ζήτημα, η μόνη έγκυρη αποτύπωση για το πόσοι είναι στα αλήθεια οι ομόφυλοι Ελληνες και Ελληνίδες οι οποίοι θα παντρεύονταν, μπορεί να προκύψει μόνο έπειτα από τη σχετική θεσμοθέτηση -και ίσως όχι αμέσως, αλλά στην προοπτική μιας πενταετίας κατ’ ελάχιστον.
Πάντως, ξεχωριστή σημασία έχει επίσης η σφυγμομέτρηση των αντιλήψεων απέναντι στον νεοπαγή θεσμό του ομόφυλου γάμου. Και πάλι με στοιχεία του αμερικανικού Pew Research Institute, φαίνεται ότι η επικρατέστερη τάση είναι η αποδοχή του ομόφυλου γάμου. Υπέρ αυτού τάσσεται, φερ’ ειπείν, το 92% των Σουηδών, το 89% των Ολλανδών, το 87% των Ισπανών, το 82% των Γάλλων, αλλά και το 73% των Ιταλών, μολονότι ο ομόφυλος γάμος δεν αναγνωρίζεται νομικά στην Ιταλία. Οι Αμερικανοί στηρίζουν κατά 63%, ενώ η υψηλότερη αντίθεση καταγράφεται σε χώρες όπως η Νιγηρία με 97% των πολιτών κατά του ομόφυλου γάμου, η Ινδονησία, η Κένυα κ.λπ., ενώ από την Ευρώπη τη σημαία της απόρριψης υψώνει η Ουγγαρία, όπου το 64% των ερωτηθέντων αντιτίθεται στον γάμο μεταξύ ομοφύλων.
50-50 οι Ελληνες
Ως προς τα καθ’ ημάς, στην καθιερωμένη έρευνα «Τι πιστεύουν οι Ελληνες», την οποία διενεργεί τακτικά ο οργανισμός διαΝΕΟσις, στην τελευταία της εκδοχή του 2022 ανέκυψε ότι σε ποσοστό 51,7% οι Ελληνες πιστεύουν ότι πρέπει να επιτραπούν οι γάμοι μεταξύ ομόφυλων ζευγαριών. Η αμέσως προηγούμενη ένδειξη ήταν θεαματικά πιο χαμηλή: το 2019 η αποδοχή του ομόφυλου γάμου στην Ελλάδα βρισκόταν στο 40,8%.
Στην ίδια έρευνα, το 38,9% των ερωτώμενων δηλώνει πως συμφωνεί με την τεκνοθεσία από ομόφυλα ζευγάρια, ενώ το 2019 η θετική στάση απέναντι στην προοπτική απόκτησης παιδιών από ομόφυλους γονείς στην Ελλάδα ήταν μόλις 23,2%.
Συνεπώς, η αύξηση που σημειώθηκε, ή αλλιώς η ολική μεταστροφή μεγάλου τμήματος της κοινής γνώμης προς τη στήριξη της τεκνοθεσίας από ομόφυλα ζευγάρια, είναι ιδιαιτέρως έντονη, αγγίζοντας ποσοστιαία το 68%. Το στοιχείο αυτό συνηγορεί υπέρ του συντονισμού της νομοθεσίας με την τροχιά που ακολουθούν οι αντιλήψεις της ελληνικής κοινωνίας, προς την κατεύθυνση της αποδοχής μιας ούτως ή άλλως αδιαμφισβήτητης παγκόσμιας εξέλιξης. Στο πλαίσιο της οποίας το συμβατικό πρότυπο της οικογένειας, του ετερόφυλου ζευγαριού που αποκτά παιδιά κ.ο.κ., αν μη τι άλλο δεν κατέχει πλέον καμία a priori αποκλειστικότητα – ή το αποκλειστικό προνόμιο να θεωρείται ως το μόνο «κανονικό».
Πάει για μετά τις ευρωεκλογές ο νόμος και μέχρι τότε επιβάλλεται… σιωπητήριο στη Ν.Δ.
Αποφασισμένος να συνεχίσει τον δρόμο του πολυδύναμου εκσυγχρονισμού με μεταρρυθμίσεις που φιλοδοξούν να ενισχύσουν τα ανθρώπινα δικαιώματα ακόμα και αν ορισμένες εκλαμβάνονται ως πολιτικά επώδυνες φέρεται ο Κυριάκος Μητσοτάκης.
Στο πλαίσιο αυτό, παραμένει στην ατζέντα του πρωθυπουργού η διεύρυνση των δικαιωμάτων της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας με τη νομοθέτηση του γάμου των ομόφυλων ζευγαριών. Ωστόσο, το συγκεκριμένο νομοσχέδιο μεταφέρεται για το 2024, καθώς υπάρχουν ισχυρές κοινοβουλευτικές, κοινωνικές αντιστάσεις και προβληματισμοί για την αναγκαιότητά του που πρέπει να απαντηθούν.
Σημειώνεται ότι η κοινή γνώμη εμφανίζεται κατά πλειοψηφία θετική για τον γάμο των ομόφυλων ζευγαριών, με τις ενστάσεις να εστιάζουν στην τεκνοθεσία – κάτι άλλωστε που αποτυπώνεται και σε σχετικές έρευνες. Δημοσκόπηση της Eteron δείχνει ότι το 56,2% είναι υπέρ του γάμου των ομόφυλων (35,4% συμφωνεί και 20,8% μάλλον συμφωνεί). Θετικά απάντησε το 46,2% των ψηφοφόρων της Ν.Δ., το 85,8% του ΣΥΡΙΖΑ και το 57,9% του ΠΑΣΟΚ.
Ωστόσο, αντίστροφα είναι τα αποτελέσματα στο ερώτημα για την τεκνοθεσία, καθώς το 58,6% διαφωνεί (45,6% σίγουρα διαφωνούν και 13% μάλλον διαφωνούν). Στην επιμέρους ανάλυση διαφωνεί το 73,1% των ψηφοφόρων της Ν.Δ., το 65,9% του ΠΑΣΟΚ και το 25,8% του ΣΥΡΙΖΑ. Διαφωνεί επίσης το 66,5% όσων αυτοτοποθετούνται στο Κέντρο.
Η συγκεκριμένη εικόνα αποτυπώνει τον διχασμό της κοινωνίας μεταξύ γάμου και τεκνοθεσίας. Την ίδια στιγμή έμπειροι νομικοί εκφράζουν την άποψη ότι τα δύο δικαιώματα ταυτίζονται απόλυτα και ενδεχόμενη ψήφιση του γάμου σημαίνει αυτομάτως και δικαίωμα τεκνοθεσίας, ακόμα και αν αυτό απαιτηθεί να επιβεβαιωθεί μέσω προσφυγής στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
Σε κάθε περίπτωση η κυβέρνηση φέρεται αποφασισμένη να δώσει επαρκείς διευκρινίσεις πριν παρουσιάσει την τελική ρύθμιση, η οποία θα εναρμονίζει το εθνικό δίκαιο με όσα ισχύουν στα υπόλοιπα ευρωπαϊκά κράτη. Εως τότε ο κ. Μητσοτάκης θέλει να μπει τέλος στις δημόσιες τοποθετήσεις υπουργών και βουλευτών επί του θέματος, θεωρώντας τες άνευ αντικειμένου από τη στιγμή που δεν υπάρχει νομοσχέδιο.
