Πώς μπορείς να γίνεις πιο ευτυχισμένος εστιάζοντας σε όσα είναι υπό τον έλεγχό σου

* Το άρθρο του συγγραφέα και καθηγητή Φιλοσοφίας στο City College της Νέας Υόρκης, Massimo Pigliucci δημοσιεύτηκε στο Aeon. Τo Αeon, είναι διαδικτυακό περιοδικό, που θέτει μεγάλα ερωτήματα, αναζητώντας φρέσκες απαντήσεις και μια νέα οπτική στην κοινωνική πραγματικότητα, την επιστήμη, τη φιλοσοφία και τον πολιτισμό. Το NEWS 24/7 αναδημοσιεύει κάθε εβδομάδα μια ιστορία για όσους λατρεύουν την πρωτότυπη σκέψη πάνω σε παλιά και νέα ζητήματα.

“Κύριε, δώσε μου τη γαλήνη να υπομένω τα πράγματα που δεν μπορώ να αλλάξω,

το θάρρος να αλλάξω αυτά που μπορώ,

και τη σοφία να καταλαβαίνω τη διαφορά”

Αυτή είναι η Προσευχή της Γαλήνης, που γράφτηκε αρχικά από τον Αμερικανό θεολόγο Ράινχολντ Νίμπουρ γύρω στο 1934, και χρησιμοποιείται συνήθως από τους Ανώνυμους Αλκοολικούς και παρεμφερείς οργανώσεις. Δεν είναι απλώς ένα βασικό βήμα προς την ανάρρωση από τον εθισμό, είναι μια συνταγή για μια ευτυχισμένη ζωή, που σημαίνει μια ζωή γαλήνης που επιτυγχάνεται δεχόμενοι συνειδητά αυτό που μας φέρνει η ζωή, με ψυχραιμία.

Ο τρόπος σκέψης πίσω από την προσευχή είναι πολύ παλιός, βασίζεται σε βουδιστικά χειρόγραφα του 8ου αιώνα, καθώς και στην εβραϊκή φιλοσοφία του 11ου αιώνα. Η παλαιότερη εκδοχή που μπορώ να σκεφτώ, ωστόσο, ανάγεται στον στωικό φιλόσοφο Επίκτητο. Δραστηριοποιούμενος τον 2ο αιώνα στη Ρώμη και στη συνέχεια στη Νικόπολη, στη δυτική Ελλάδα, ο Επίκτητος υποστήριξε ότι:

“Είμαστε υπεύθυνοι για κάποια πράγματα, ενώ υπάρχουν άλλα για τα οποία δεν μπορούμε να θεωρηθούμε υπεύθυνοι. Τα πρώτα περιλαμβάνουν την κρίση μας, την παρόρμησή μας, την επιθυμία, την αποστροφή και τις νοητικές μας ικανότητες γενικά. Τα τελευταία περιλαμβάνουν το σώμα, τα υλικά αγαθά, τη φήμη μας, την κατάστασή μας – με μια λέξη, οτιδήποτε δεν έχουμε τη δυνατότητα να ελέγξουμε… Αν έχετε τη σωστή ιδέα για το τι πραγματικά σας ανήκει και τι όχι, δεν θα γίνεται ποτέ υποκείμενο βίας ή εμπόδιο, ποτέ δεν θα κατηγορήσετε ή θα κατακρίνετε κανέναν και ό,τι κάνετε θα γίνει οικειοθελώς. Δεν θα έχετε ούτε έναν αντίπαλο, κανέναν να σας βλάψει, γιατί θα είστε προστατευμένος από οποιοδήποτε κακό”

Η θεωρία μου γι’ αυτή την υπόσχεση του Επίκτητου: αν καταλάβεις πραγματικά τη διαφορά μεταξύ αυτού που είναι και αυτού που δεν είναι υπό τον έλεγχό σου, και ενεργήσεις ανάλογα, θα γίνεις ψυχολογικά ανίκητος, ανθεκτικός στα σκαμπανεβάσματα της τύχης.

Φυσικά, αυτό είναι πολύ πιο εύκολο να ειπωθεί παρά να γίνει. Απαιτεί πολλή προσεκτική εξάσκηση. Αλλά μπορώ να σε διαβεβαιώσω από προσωπική εμπειρία ότι λειτουργεί. Για παράδειγμα, πέρυσι ήμουν στη Ρώμη και δούλευα, κατά τύχη, σε ένα βιβλίο για τον Στωικισμό. Ένα απόγευμα κατευθύνθηκα στη στάση του μετρό κοντά στο Κολοσσαίο. Μόλις μπήκα στο γεμάτο βαγόνι του μετρό, ένιωσα μια ασυνήθιστα ισχυρή αντίσταση στο να προχωρήσω μπροστά. Ένας νεαρός ακριβώς μπροστά μου έκλεινε το δρόμο μου και δεν μπορούσα να καταλάβω γιατί. Μετά ήρθε η συνειδητοποίηση, ένα δευτερόλεπτο αργότερα. Ενώ η προσοχή μου ήταν στραμμένη πάνω του, ο συνεργάτης του έβαλε το χέρι του στην αριστερή μπροστινή μου τσέπη, άρπαξε το πορτοφόλι μου και τώρα έβγαινε έξω από το βαγόνι, ακολουθούμενος αμέσως από τον συνεργό του. Οι πόρτες έκλεισαν, το τρένο προχώρησε και βρέθηκα χωρίς μετρητά, χωρίς άδεια οδήγησης και με μερικές πιστωτικές κάρτες για ακύρωση και αντικατάσταση.

Πριν αρχίσω να ασκώ τον Στωικισμό, αυτή θα ήταν μια πολύ κακή εμπειρία και δεν θα είχα αντιδράσει καλά. Θα ήμουν αναστατωμένος, εκνευρισμένος και θυμωμένος. Αυτή η άσχημη διάθεση θα είχε αντίκτυπο στο υπόλοιπο βράδυ. Επιπλέον, το σοκ του επεισοδίου, όσο σχετικά ήπια και αν ήταν η επίθεση, πιθανότατα θα διαρκούσε μέρες, με μια καταστροφική εναλλαγή θυμού και λύπης.

Αλλά ασκούσα τον Στωικισμό εδώ και δύο χρόνια. Έτσι, η πρώτη μου σκέψη ήταν η υπόσχεση του Επίκτητου. Δεν μπορούσα να ελέγξω τους κλέφτες στη Ρώμη και δεν μπορούσα να επιστρέψω και να αλλάξω αυτό που είχε συμβεί. Θα μπορούσα, ωστόσο, να αποδεχτώ αυτό που είχε συμβεί και να το φυλάξω για μελλοντική αναφορά, εστιάζοντας αντ’ αυτού στο να περάσω όμορφα κατά τη διάρκεια της υπόλοιπης παραμονής μου. Άλλωστε, τίποτα τραγικό δεν είχε συμβεί. Σκέφτηκα αυτό. Και λειτούργησε. Συναντήθηκα με την απογευματινή μου παρέα, αφηγήθηκα τι συνέβη και συνέχισα απολαμβάνοντας την ταινία, το δείπνο και τη συζήτηση. Ο αδερφός μου έμεινε έκπληκτος που αντιμετώπιζα τα πράγματα με τόση ψυχραιμία και που ήμουν τόσο ήρεμος γι’ αυτό. Αλλά αυτή ακριβώς είναι η δύναμη της κατάκτησης της στωικής διχοτόμησης του ελέγχου.

Και η αποτελεσματικότητά του δεν περιορίζεται σε μικρές ταλαιπωρίες στη ζωή, όπως στο επεισόδιο που μόλις περιγράφηκε. Ο Τζέιμς Στόκντεϊλ, πιλότος μαχητικού αεροσκάφους κατά τη διάρκεια του πολέμου του Βιετνάμ, καταρρίφθηκε και πέρασε επτάμισι χρόνια στη φυλακή Χόα Λο, όπου βασανίστηκε και συχνά μπήκε σε απομόνωση. Αποδίδει στον Επίκτητο την επιβίωσή του από τη δοκιμασία εφαρμόζοντας αμέσως τη διχοτόμηση του ελέγχου στην ακραία κατάστασή του ως αιχμάλωτος, η οποία όχι μόνο του έσωσε τη ζωή, αλλά και του επέτρεψε να συντονίσει την αντίσταση μέσα από τη φυλακή, ως ανώτερος αξιωματικός.

Οι περισσότεροι από εμάς δεν βρισκόμαστε στη δύσκολη θέση του Στόκντεϊλ, αλλά μόλις αρχίσεις να δίνεις προσοχή, η διχοτόμηση του ελέγχου έχει αμέτρητες εφαρμογές στην καθημερινή ζωή και όλες έχουν να κάνουν με μια κρίσιμη κίνηση: τη μετατόπιση των στόχων σου από τα εξωτερικά αποτελέσματα στα εσωτερικά επιτεύγματα.

Για παράδειγμα, ας πούμε ότι ετοιμάζεις το βιογραφικό σου για μια πιθανή προαγωγή στην εργασία. Εάν ο στόχος σου είναι να πάρεις την προαγωγή, προετοιμάσου για μια πιθανή απογοήτευση. Δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι θα την πετύχεις, γιατί το αποτέλεσμα δεν είναι (εντελώς) υπό τον έλεγχό σου. Σίγουρα, μπορείς να το επηρεάσεις, αλλά εξαρτάται επίσης από μια σειρά από μεταβλητές που είναι ανεξάρτητες από τις προσπάθειές σου, συμπεριλαμβανομένου του πιθανού ανταγωνισμού από άλλους υπαλλήλους ή ίσως το γεγονός ότι το αφεντικό σου, για οποιονδήποτε ανεξιχνίαστο λόγο, πραγματικά δεν σε συμπαθεί.

Γι’ αυτό ο στόχος σου πρέπει να είναι εσωτερικός: αν υιοθετήσεις τον στωικό τρόπο, θα φτιάξεις συνειδητά το καλύτερο βιογραφικό που μπορείς, και στη συνέχεια θα προετοιμαστείς νοερά να δεχτείς οποιοδήποτε αποτέλεσμα με ψυχραιμία, γνωρίζοντας ότι μερικές φορές το σύμπαν θα σε ευνοεί, και άλλες φορές όχι. Τι κερδίζεις αν αγχώνεσαι για κάτι που δεν ελέγχεις; Ή θυμώνεις με ένα αποτέλεσμα που δεν ελέγχεις; Απλώς προσθέτεις έναν αυτοτραυματισμό στην κατάσταση, θέτοντας σε κίνδυνο την ευτυχία και την ηρεμία σου.

Αυτό δεν αποτελεί συμβουλή για παθητική αποδοχή οτιδήποτε κι αν συμβεί. Άλλωστε, μόλις είπα ότι στόχος σου πρέπει να είναι να φτιάξεις το καλύτερο δυνατό βιογραφικό! Αλλά είναι το σημάδι ενός σοφού ανθρώπου να συνειδητοποιεί ότι τα πράγματα δεν πάνε πάντα όπως επιθυμούμε. Εάν δεν πάνε καλά, η καλύτερη συμβουλή είναι να μαζέψεις τα κομμάτια και να προχωρήσεις.

Θέλεις να κερδίσεις έναν αγώνα τένις; Είναι εκτός του ελέγχου σου. Αλλά το να παίξεις το καλύτερο παιχνίδι που μπορείς είναι υπό τον έλεγχό σου. Θέλεις να σε αγαπήσει ο σύντροφός σου; Είναι εκτός του ελέγχου σου. Αλλά υπάρχουν πολλοί τρόποι με τους οποίους μπορείς να επιλέξεις να δείξεις την αγάπη σου στον σύντροφό σου – και αυτό είναι υπό τον έλεγχό σου. Θέλεις ένα συγκεκριμένο πολιτικό κόμμα να κερδίσει τις εκλογές; Είναι εκτός του ελέγχου σου (εκτός αν είσαι ο Βλαντιμίρ Πούτιν!) Αλλά μπορείς να επιλέξεις να εμπλκείς με τον πολιτικό ακτιβισμό και μπορείς να ψηφίσεις. Αυτές οι πτυχές της ζωής σου είναι υπό τον έλεγχό σου. Εάν καταφέρεις να αλλάξεις τους στόχους σου εσωτερικά, δεν θα κατηγορήσεις ή δεν θα κατακρίνεις ποτέ κανέναν και δεν θα έχεις ούτε έναν αντίπαλο, γιατί αυτό που κάνουν οι άλλοι είναι σε μεγάλο βαθμό πέρα ​​από τον έλεγχό σου και επομένως δεν είναι κάτι με το οποίο πρέπει να ασχοληθείς. Το αποτέλεσμα θα είναι μια στάση ηρεμίας απέναντι στα σκαμπανεβάσματα της ζωής, που θα οδηγήσουν σε μια πιο γαλήνια ζωή.