Στο ιστορικό Κοιμητήριο του Περ-Λασαίζ, το οποίο περιέγραφε αναλυτικά στους «Αθλίους» ο Βικτόρ Ουγκό και αναδείκνυε με κάθε τρόπο στα βιβλία του ο Ονορέ Ντε Μπαλζάκ, έγινε στις 3 Ιουνίου η κηδεία του Βαγγέλη Παπαθανασίου σε κλειστό κύκλο φίλων, όπως ακριβώς ο ίδιος το θέλησε, χωρίς περιττές τυμπανοκρουσίες. Εκεί λοιπόν όπου πλέον χωρούν μόνο οι επιφανείς, δίπλα στον Τζιμ Μόρισον, στον Οσκαρ Ουάιλντ, την Εντίθ Πιαφ και τον Μπαλζάκ, θα δεσπόζει το μνήμα-μνημείο του Ελληνα συνθέτη, ο οποίος ήρθε στη γη για να υπηρετήσει το έναστρο Σύμπαν στέλνοντας τις μουσικές του στο Διάστημα και γράφοντας συνθέσεις για άλλους γαλαξίες.
Αυτό που μένει πλέον να αποσαφηνιστεί είναι τι θα γίνει με τη μεγάλη περιουσία του, η οποία περιλαμβάνει από ακίνητα σε Ελλάδα και Παρίσι, αυτοκίνητα, ένα σκάφος έως παλιά αντικείμενα και πολύτιμα έργα τέχνης, που ήταν και η μεγάλη αδυναμία του διεθνούς συνθέτη. Ο μόνος που ξέρει και μπορεί να δώσει μια βέβαιη απάντηση είναι ο στενότατος φίλος του, ο δικηγόρος Ευάγγελος Καλαφάτης, ο οποίος παραβρέθηκε φυσικά στην κηδεία και εκφώνησε λόγο στα ελληνικά και είναι ο άνθρωπος που γνωρίζει τα πάντα σε σχέση με τις επιθυμίες αλλά και από τη διαθήκη του.
Στη σύντροφο
Πολλά έχουν ειπωθεί για τα περιουσιακά στοιχεία του Βαγγέλη Παπαθανασίου, τα ακίνητα στο Παρίσι ή στη Βουλιαγμένη, το σκάφος και τα αυτοκίνητα που τόσο αγαπούσε, ή για τα μετρητά που έχει σε διαφορετικές τράπεζες. Πρόσφατα, μάλιστα, γράφτηκε στον Τύπο ότι η περιουσία του αγγίζει το ποσό των 245.000.000, ποσό αστρονομικό αν το σκεφτεί κανείς.
Στην πραγματικότητα ο Παπαθανασίου τα χρήματά του προτιμούσε -ως αντισυμβατικός που ήταν- αντί να τα φυλάει στις τράπεζες, να τα χαίρεται επενδύοντάς τα στην καλή ζωή και συγκεκριμένα σε ακίνητα, διατηρώντας σπίτια στη Βουλιαγμένη, στη Μελεάγρου και στην πιο επιβλητική τοποθεσία του Παρισιού, το Τροκαντερό, ή σε αυτοκίνητα, αφού η ταχύτητα ήταν η μεγάλη του αδυναμία.
Η μεγαλύτερή του, ωστόσο, αγάπη, όπου επένδυσε τα μεγαλύτερα ποσά, ήταν τα έργα τέχνης, τα οποία αγόραζε όχι τόσο με βάση το χρηματιστήριο της τέχνης, αλλά τις προσωπικές του προτιμήσεις. Οσο για την περιουσία του σε μετρητά, αυτή διαμορφώθηκε από τις συνεργασίες σε γνωστά κινηματογραφικά σάουντρακ.
Για εκείνον η Ελλάδα ήταν το κέντρο του Σύμπαντος που δεν είχε όρια παρά μόνον αυστηρές συντεταγμένες σαν εκείνες που διάβαζε στους Προσωκρατικούς, τους γεωμέτρες και τον Πλάτωνα και για τις οποίες θα μπορούσε να μιλάει επί ώρες σε όποιον μπορούσε να ασπαστεί το όραμά του. Εξ ου και το Ιδρυμα που ίδρυσε με σκοπό να προάγει ταυτόχρονα τη μουσική, τις τέχνες και τις επιστήμες έχει τη χαρακτηριστική ονομασία Ιδρυμα Ερευνών με στόχο να υπηρετεί αυτόν τον υψηλό στόχο.
Σε αυτόν είχε αφοσιωθεί, άλλωστε, σχεδόν αποκλειστικά ο Vangelis τα τελευταία χρόνια της ζωής του χρίζοντας ως διαχειριστές, όπως λέγεται, τους πιο κοντινούς του ανθρώπους, στους οποίους είχε τυφλή και απόλυτη εμπιστοσύνη, δηλαδή τον δικηγόρο του και συνονόματο Βαγγέλη Καλαφάτη και τη σύντροφό του Λώρα Μεταξά. Δίνοντάς τους, όπως θα έλεγε και ο ίδιος, τις ακριβείς συντεταγμένες, φρόντισε ώστε τα χρήματά του να διατεθούν για καλό σκοπό τόσο σε νέους που εμπνέονται από τις επιστήμες και τις τέχνες, τις οποίες έβλεπε σε απόλυτη συναρμογή, όσο και από τη σύνθεση. Περισσότερες, ωστόσο, λεπτομέρειες αναμένεται να έρθουν στο φως όταν και όποτε ανοίξει η διαθήκη και ο δικηγόρος του αποκαλύψει με ακρίβεια τι ακριβώς ορίζει ο διάσημος συνθέτης.
Για την πατρίδα
Παρότι πικραμένος από τη χώρα του, η επιθυμία του Vangelis να στήσει εδώ το Ιδρυμά του και αυτό να αφορά κατά κύριο λόγο την Ελλάδα και όχι τη δεύτερη πατρίδα του, το Παρίσι, όπου είχε δοξαστεί και ζήσει τα ομορφότερα χρόνια του, και να διαθέσει εκεί το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας του, αποκαλύπτει τη μεγάλη αγάπη του για τη χώρα. Συνήθιζε, άλλωστε, τα καλοκαίρια του να τα περνάει στην Ελλάδα και συγκεκριμένα από τότε που πούλησε το πολυσυζητημένο του νεοκλασικό στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου, για το οποίο τόσο πόλεμο είχε δεχθεί όταν χτιζόταν το Μουσείο της Ακρόπολης, σχεδόν αποκλειστικά στη Βουλιαγμένη ή στα ελληνικά νησιά όπου έκανε βόλτα με το σκάφος του.
Ενίοτε έκανε εκδρομές στην πατρίδα του, στην Αγριά του Βόλου. Αλλά και εκεί δεν είχε δει την ανταπόκριση που περίμενε: τι κι αν είχε μεταφέρει τους επιστήμονες της NASA για συνέδριο το 2007, τι κι αν προτιμούσε όλους τους διάσημους φίλους να τους ξεναγεί στα στενά σοκάκια του χωριού του; Ποτέ δεν του έδειξαν την αναγνώριση που ο ίδιος θα περίμενε και που θα άξιζε σε έναν άνθρωπο που δοξάστηκε σε όλο τον πλανήτη.
Οταν, μάλιστα, κάποια στιγμή τον ρώτησαν τι θα ήθελε προς τιμήν της μεγάλης φήμης που είχε χαρίσει σε αυτό το άγνωστο, έως τότε, μέρος της Ελλάδας, είχε ζητήσει ένα κλαδί ελιάς, για το οποίο έκλαιγε και συγκινούνταν κάθε φορά που το επικαλούνταν. Προτιμούσε, πάντως, ως ολιγομίλητος που ήταν, να μη μιλάει για αυτά δημόσια και να τα εκμυστηρεύεται μόνο στους ελάχιστους φίλους του, όπως τον σκηνοθέτη Ρομάν Πολάνσκι, με τον οποίο τον συνέδεε βαθιά και μακρόχρονη φιλία, και τη σύζυγό του Εμανουέλ Σενιέ με τους οποίους συνευρίσκονταν σε διάφορα πάρτυ που είχαν αφήσει εποχή, αλλά και τον Βασίλη Αλεξάκη που έφυγε πέρσι από τη ζωή.
Αλλωστε ο ίδιος ο Πολάνσκι τον τίμησε δεόντως εκφωνώντας λόγο στην κηδεία του, στην οποία παραβρέθηκε δίπλα-δίπλα με τον θεωρητικό φυσικό και στέλεχος της NASA Σκοτ Μπόλτον, μια συνύπαρξη που μόνον ο Βαγγέλης Παπαθανασίου θα μπορούσε να έχει εμπνεύσει – έστω και άθελά του. Παρόντες και ο στενός του φίλος, χειρουργός Χρήστος Τέγος, ο οποίος μίλησε για τη μεγάλη αγάπη του Παπαθανασιου για τις νευροεπιστήμες καθώς είναι γνωστό ότι είχε εμπνευστεί συνθέσεις του από ανάλογα χειρουργεία! Το «παρών» επίσης έδωσαν ο γιατρός και ερευνητής Δημήτρης Σκόκος αλλά και ο Λουδοβίκος των Ανωγείων, ο οποίος φρόντισε να συνοδεύσει τον ύστατο αποχαιρετισμό με ένα τραγούδι σε ένα άκρως συγκινητικό κλίμα.
Παίρνοντας πρώτος τον λόγο ή μάλλον καλύτερα το μαντολίνο του, ο Κρητικός τραγουδοποιός και καλός φίλος του Παπαθανασίου ανέλαβε να πει το τραγούδι του αποχαιρετισμού κάνοντας τους πάντες να ξεσπάσουν σε λυγμούς, ενώ προσκυνώντας το φέρετρο φρόντισε να αφήσει πάνω μία ασημένια λύρα, ένα κόσμημα από Κρητικό τεχνίτη ως δείγμα αποχαιρετισμού, το γνωστό κέρμα που έστελναν οι Αρχαίοι στον βαρκάρη στον Αχέροντα. Μετά το τέλος των ομιλιών ακούστηκαν εμβληματικά μουσικά κομμάτια του συνθέτη όπως τα Light and Shadow από το «1492», Eternal Alexander από το «Alexander», One Alone και Love Theme από το «Blade Runner» και το Prelude από το έργο «Voices», ενώ διανεμήθηκε και CD με ανέκδοτες συνθέσεις τους που άκουσαν πρώτοι οι στενοί του φίλοι οι οποίοι παραβρέθηκαν στην τελετή.
Εντύπωση επίσης προκάλεσε και η παρουσία της πρώην βασίλισσας της Περσίας Φαράχ Ντιμπά Παχλαβί. Ενδεχομένως, αν δεν είχε προλάβει να φύγει από τη ζωή, παρών να ήταν και ο Σον Κόνερι, ένας άνθρωπος με τον οποίο ο Βαγγέλης Παπαθανασίου μοιραζόταν πολλά, από την κοινή τους αγάπη για τον τόπο καταγωγή τους μέχρι μυστικά για τα έργα τέχνης, τα οποία συνέλεγαν με ιδιαίτερη αγάπη και φροντίδα. Το γεγονός, ωστόσο, ότι είχε καταπέσει τα τελευταία χρόνια δεν του είχε επιτρέψει να χαρεί και την παρέα του καλού του φίλου.
Η ιστορία με τον «Αγιο Παύλο» του Ελ Γκρέκο
Ανάμεσα στις παρουσίες που έδωσαν το «παρών» την προσοχή έκλεψε η παρουσία της συντηρήτριας έργων τέχνης Αγγελικής Μαχάον, η οποία συμβούλευε τον Παπαθανασίου για χρόνια σχετικά με τη συντήρηση των έργων τέχνης, τα οποία φυλούσε σε ειδικό χώρο στο Λαύριο. Ζωγράφος, άλλωστε, και ο ίδιος, με το εικαστικό του έργο να αναγνωρίζεται και να έχει τεράστια αξία στο εξωτερικό, ήξερε με ακρίβεια να επιλέγει τα έργα τέχνης ή τους καλλιτέχνες που ήθελε να ξεχωρίζουν στη συλλογή του.
Από τους πιο αφηρημένους πίνακες, οι οποίοι συνιστούσαν ένα μεγάλο κομμάτι της συλλογής του, έως τους πιο παραστατικούς ήταν τεράστια η γκάμα των έργων που συνέλεγε. Η επιλογή της Μαχάον δεν είναι τυχαία, αφού τη γνώριζε από την εποχή που ο συνθέτης είχε μεσολαβήσει για την αγορά ενός πανάκριβου πίνακα για την Εθνική Πινακοθήκη. Εργαζόμενη ως συντηρήτρια στην Πινακοθήκη, η Μαχάον ήταν ειδική στο να εντοπίζει και να προκρίνει την αυθεντικότητα των πινάκων, ειδικά κορυφαίων ζωγράφων όπως ο Παρθένης, ο Λύτρας, ο Ιακωβίδης.
Η γνωριμία, που κατέληξε σε βαθιά φιλία, όπως συνέβαινε πάντα με τους ανθρώπους που ο Παπαθανασίου εκτιμούσε πραγματικά, είχε γίνει στην Εθνική Πινακοθήκη το 1995 με αφορμή τον αγώνα που έκανε η Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα για την απόκτηση του έργου του Ελ Γκρέκο «Αγιος Πέτρος», πίνακας που εντέλει αγοράστηκε έναντι του αστρονομικού ποσού των 290 εκατ. δραχμών! Καταλυτικό ρόλο για την απόκτησή του είχε παίξει τότε ο Παπαθανασίου και αρκετοί θα θυμούνται τα δάκρυα της διευθύντριας, που έφυγε πρόσφατα από τη ζωή, όταν τον ευχαριστούσε δημόσια για τον αγώνα που έκανε. Ο Παπαθανασίου όχι μόνο είχε διαθέσει τα χρήματα από τα δικαιώματα της μουσικής που είχε κάνει για την ταινία και από προσωπικά του χρήματα, αλλά είχε επιστρατεύσει ολόκληρο μηχανισμό ώστε να μπορέσει να συγκεντρωθεί το αδιανόητο τότε ποσό.
Ως γνωστόν, ο Ελ Γκρέκο παραμένει λόγω της σπανιότητας των έργων του και των ελάχιστων χαρακτηρισμένων ως γνήσιων ένας από τους πιο πολύτιμους καλλιτέχνες, με τους πίνακές του να θεωρούνται οι πλέον ακριβοί και σπάνιοι στην Ιστορία της τέχνης. Αρκεί να αναφέρει κανείς ότι στη μόνιμη συλλογή της Εθνικής Πινακοθήκης στην Αθήνα υπάρχουν μόλις τέσσερις πίνακες του σπουδαίου αυτού ζωγράφου, ο οποίος θεωρείται από τους σημαντικότερους εκπροσώπους όχι μόνο της ελληνικής αλλά της ευρωπαϊκής ζωγραφικής και της ισπανικής Αναγέννησης καθώς το έργο του είναι άμεσα συνυφασμένο, εκτός από την Κρήτη που ήταν ο τόπος καταγωγής του, με το Τολέδο όπου βρισκόταν το περίφημο εργαστήριό του.
Στη συγκέντρωση του ποσού συνέβαλε επίσης διαθέτοντας ένα τεράστιο ποσό το Ιδρυμα Λίλιαν Βουδούρη -και μάλιστα την τελευταία μέρα της προθεσμίας που είχε δοθεί για την αγορά του- αλλά και απλοί άνθρωποι όπως η καθηγήτρια Βεατρίκη Μπονάνου, η οποία είχε σπεύσει να βγάλει από το σεντούκι τις χρυσές λίρες που κρατούσε από την οικογένειά της!
Πρόκειται για μία από τις αμέτρητες ιστορίες που θα μπορούσε να αφηγηθεί κανείς αναφορικά με τον Βαγγέλη Παπαθανασίου, ο οποίος δεν έπαψε ποτέ να φέρνει κοντά την τέχνη με τις επιστήμες και να τις σκηνοθετεί με τον δικό του τρόπο ξέροντας ότι μπορεί να είναι ο πλέον ταπεινός άνθρωπος όταν τρώει σε ένα αγαπημένο του ταβερνάκι στο Καβούρι, αλλά και απολύτως μεγαλεπήβολος ειδικά όσον αφορά τις συνθέσεις του. Σκηνοθέτης σπάνιων στιγμών όπως της τελετής έναρξης του 6ου Παγκοσμίου Πρωταθλήματος Ανοιχτού Στίβου της IAAF στο Παναθηναϊκό Στάδιο της Αθήνας ή της «Μυθωδίας», μιας συναυλίας στους Στύλους του Ολυμπίου Διός, που έχουν αφήσει εποχή, είχε επίσης μια άγνωστη πλευρά: αυτή του πετυχημένου εικαστικού και ζωγράφου.
Μάλιστα, παραμένει σχεδόν άγνωστη στην Ελλάδα η μεγάλη αναδρομική που είχε γίνει με τα σημαντικότερα εικαστικά έργα του στην Μπιενάλε της Ισπανίας στη Βαλένθια με τον τίτλο «Vangelis Pintura» με τεράστια επιτυχία, παρουσία των επίσημων Αρχών της Ισπανίας. Ηταν τέτοια η επιτυχία της έκθεσης που πολλές γκαλερί και μουσεία ζήτησαν και απέκτησαν πολλά έργα του, ενώ την ίδια χρονιά ο Παπαθανασίου παρουσίασε ένα βιβλίο που περιλαμβάνει πολλά από τα έργα του με τον τίτλο «Vangelis».
Ολα αυτά τα έσοδα λέγεται ότι φυλάσσονται για να διατεθούν στο Ιδρυμα, όπως και τα πνευματικά δικαιώματα από τις μουσικές του: 56 άλμπουμ, με το οσκαρικό «Chariots of Fire», το σάουντρακ για το «Blade Runner», τη «Μυθωδία» για τη NASA, το μουσικό του σήμα για το Μουντιάλ και πολλά άλλα αριστουργήματα είναι μερικά από τα έργα που δεν παύουν να συνιστούν μεγάλο περιουσιακό στοιχείο. Και όλοι ξέρουν ότι η σύντροφός του, Λώρα Μεταξά, η οποία αναμένεται να έχει οριστεί διαχειρίστρια της περιουσίας του, θα τη διαθέσει με τον καλύτερο τρόπο.
Κατά κοινή ομολογία, στο σημείο αυτό ο Παπαθανασίου υπήρξε πολύ τυχερός, αφού είχε στο πλευρό του μια σύντροφο που όχι μόνο ξέρει να εκτιμήσει το έργο του, αλλά και να διατηρεί και η ίδια μια μεγάλη περιουσία, καθώς είναι γόνος της γνωστής οικογένειας Μεταξά. Κόρη του Σπύρου Μεταξά, ο οποίος ταλαιπωρήθηκε από τις πολυετείς διαμάχες της γνωστής ποτοποιίας, άμεσα συνυφασμένης με την Ελληνική Ιστορία, η Λώρα Μεταξά ήξερε πώς να κρατάει τον σύντροφό της μακριά από κακεντρεχείς κύκλους και συμφέροντα. Σύντροφός του επί σειρά ετών, αν και κατά πολλά χρόνια νεότερή του, είχε σταθεί στο πλευρό του με κάθε τρόπο και μοιράζονταν χαρές, αγωνίες αλλά και ταξίδια σε όλο τον κόσμο τα οποία ο Παπαθανασίου τόσο αγαπούσε.
Από τότε άλλωστε που ο όμιλος Μεταξά πουλήθηκε στον γαλλικό όμιλο Remy Cointreau και η οικογένεια φάνηκε να ηρεμεί από τις μακροχρόνιες δικαστικές διαμάχες, η ίδια μεγάλωσε με σχετική οικογενειακή ηρεμία. Ποτέ, επίσης, δεν θέλησε να έχει πάνω της τα φώτα της δημοσιότητας και προσπαθούσε να κρατάει τον Βαγγέλη Παπαθανασίου μακριά από τα αδιάκριτα βλέμματα και να στέκεται δίπλα του με αγάπη. Δεν είναι τυχαίο ότι της είχε απόλυτη εμπιστοσύνη και δεν έπαυε να τη συμβουλεύεται σε κάθε του βήμα.
Rolls-Royce
Αλλωστε και η ίδια σεβόταν την απόλυτη ανάγκη που είχε ο γνωστός συνθέτης για απομόνωση και ησυχία -από το ότι του άρεσε να μπορεί να τρέχει με ένα από τα αυτοκίνητά του στην παραλιακή έως τις βόλτες που του άρεσε να κάνει με την αγαπημένη του Rolls-Royce, μία από τις ωραίες πολυτελείς, σκηνοθετημένες στιγμές που επέτρεπε στον εαυτό του. Ο μέσος δρόμος ή τα χλιαρά πράγματα δεν ήταν ποτέ της αρεσκείας του, ίσως γι’ αυτό δεν χωρούσε στα επίγεια δεδομένα η ακριβοθώρητη, διαστημική του τέχνη.
Οι φίλοι του, πάντως, όπως ο Ρομάν Πολάνσκι, θα τον θυμούνται ως έναν άκρως γενναιόδωρο τύπο, «καθόλου ελιτιστή», που τον ένοιαζε η αυταξία των πραγμάτων και της μουσικής και όχι η προσωπική προβολή του. Κυρίως όμως τον χαρακτήριζαν ουσιαστικό φιλόπατρη, ο οποίος προτίμησε να αφιερώσει στην Ελλάδα ένα τεράστιο κομμάτι από το έργο του. Αυτό μένει να αποδειχθεί σε λίγες ημέρες με την ανακοίνωση της διαθήκης ως απόδειξη ότι για τον ίδιο δεν είχε σημασία η περιουσία, αλλά ο τρόπος που μπορεί κανείς να την αξιοποιήσει ώστε να κάνει τη ζωή τη δική του και των γύρω του καλύτερη. Και να αφήσει μια παρακαταθήκη στη χώρα που αγάπησε και που δεν έπαψε ποτέ, δυστυχώς, να τον πληγώνει. Για εμάς, πάντως, η μεγαλύτερη περιουσία του Vangelis είναι η ίδια η μουσική του που θα βγάζει πάντα τη χώρα πέρα από τα σύνορα φτάνοντας κυριολεκτικά μέχρι τα αστέρια.
